‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi p. S. S u L t o n o V ekologiya va atrof-muhitni

p estitsid lar 
dey ilad i. P e stitsid la rn in g
hozirgi p aytda bir necVa yuzlab xillari m a v ju d va ularning 
k o ‘ pchiligi tirik organizmlar, jum ladan, insonga nisbatan zaharli, 
m u ta g e n , k a n se ro g e n va te ra to g e n x u s u s i y a t l a r g a egadir. 
Pestitsidlarni qoMlash tufayli tuproqlar u larn in g qoldiqlari bilan 
ifloslanadilar. Ifloslangan tuproqlarda yetishtirilgan mahsulot 
va o z u q a l a r d a n j u d a oz m i q d o r d a boM sa h a m p e s tits id
qoldiqlarining b o iis h i inson va hayvonlar so g ‘lig‘iga katta zarar 
yetkazadi.

---

P e s t i t s i d l a r n i n g g e r b it s i d l a r ( b e g o n a o ‘tl a r g a q a r s h i) ; 
i n s e k s i d l a r ( z a r a r l i h a s h a r o t l a r g a q a r s h i ) ; f u n g i t s i d l a r
(z am b u ru g 'larg a qarshi); nem atotsidlar(nem atodalarga qarshi); 
fu m ig a n tla r ( o m b o r va binolarga kim yoviy ishlov berishda 
qoiianuvchi); defoliant va desikantlar (o'simliklar bargini to ‘kish 
va q u r i t i s h d a q o ‘llanuvchi); a k a ritsid la r (zararli k a n a la rg a
qarshi); b io stirau ly ato rlar (ekinlar va chorva hayvonlarining 
o ‘sishini b o s h q a r i s h d a q o ‘llanuvchi) k a b i bir necha turlari 
m a v j u d , B u t u r l a r n i n g h a r biri b i r n e c h a o ' n l a b x ildagi 
preparatlarni o ‘z icniga oladi.
P estitsidlarning tuproqdagi migratsiyasi asosan namlik va 
havo orqali, qism an esa mexanik tarzda (haydash jarayonida) 
yuz beradi. M a ’lum miqdori esa tuproqning o ‘ta mayda kolloid 
z a rr a c h a la r ig a singib ushlanib qoladi. U larn in g tupro q d ag i 
j a r a y o n l a r t a ’s ir i d a p a r c h a l a n i b y o 'q o l i s h i p r e p a r a t n i n g
kum ulyativ xossasiga, harorat, namlik, yorug'lik, tuproqning 
granulom etrik tarkibi, chirindi miqdori kabi bir q ato r omillarga 
bog‘liq bo'ladi. O d a td a bu sekin kechadigan jarayon hisoblanadi. 
B a ’zi p e s tits id la r borki, ular tu p ro q va a t r o f m uhitda uzoq 
m u d d a tia rg a c h a o'z ining zararli xususiyatlarini saqlab qoladi. 
D D T (dixlordifeniltrixlormetilmetan), aldrin, geptaxlor, G X SG , 
m a r g i m u s h (A S ) va sim o b (Ng) b ir i k m a l a r i a n a s h u n d a y
p r e p a r a tl a r d a n hisoblanadi. M asa la n , D D T hozirgi p a y td a
biosferaning h a m m a joyida, jum ladan, barcha tirik organizmlar 
va inson t a n a s i d a doim iy u c h ra m o q d a (3 0 -ra s m ). B a ’zi bir 
m a ’lum otlarga q arag an d a , uni biosferadagi mavjud miqdori 5 
mln. tonnani tashkil etadi. Tuproqlarni xavfli darajada ifloslovchi 
m o d d alard an y an a b i r g u r u h i - q o ‘rg‘oshin (Pb), kadmiy, (Cd), 
xrom (Cr). m argim ush (As), rux (Zn), simob (Hg), mis(Cu), ftor 
(F) kabi o g ‘ir metallardir. Bu moddalarning tuproqda me’yoridan 
ortiqeha to 'p la n ish i tuproqning agroekologik xususiyatlarini va 
o ‘simlik m a h s u l o t la r i n in g sifatini y o m o n las h tirib yuboradi. 
Bularning ko'pchiligi kanserogenlik, teratogenlik va mutagenlik 
kabi xavfli xususiyallarga ega. Yana bir xavfli tomoni esa bu 
m o d d a la rn in g t u p ro q d a tabiiy parchalanish orqali yo'qolishi 
juda sekin kechadi.

---

-I »
*j