‘zbekist0n respubukasi oliy уа ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

T.Kampanella Neapol (Italiya) mehnatkashlarining qashshoqligini 
ko‘igan. U o‘zining «Oftob shahri» (1602-yilda yozilgan, 1623-yilda 
chop etilgan) kitobida zolimlaming shohona hayotini tanqid qiladi, u 
ham T.Mor kabi, bu tengsizlikning asosiy sababi xususiy mulkchilik, 
deydi. U kelajak jamiyat to‘g‘risidagi o‘z tasawurini ham beradi, ular 
T.Moiga o‘xshash: ijtimoiy mulkchilik mavjud, hammaning mehnat 
qilishi zarur, mashina mehnati tufayli ish kunlari cheklangan (4 soat), 
aqliy mehnat jismoniy mehnat bilan almashtirib turiladi, bunda 
hunarmandchilik, chorvachilik va dehqonchilik bilan nisbatan tekis 
shug‘ullanish shait qilib qo'yiladi, tekis, pulsiz taqsimot amalga oshiriladi. 
U faylasuf, shoir, siyosiy arbob bo‘lgan, keyinchalik esa (1582) rohib

---

bo‘lgan. Ispaniya bosqinchUariga qarshi isyon uyushtiigani uchun qamoq- 
qa olingan, 27 yil qamoqda yotib, falsafa, falakiyot, siyosat, tibbiyotga 
oid o‘nlab asarlar yozgan. Uning «Oftob shahri» asari dengizchining 
hikoyasi shaklida berilgan. Yangi jamiyatda olim kohinlar tabaqasi tomo­
nidan boshqariluvchi ideal jamoa bo'ladi, xususiy mulk va oila bo‘lmaydi, 
bolalar davlat tomonidan tarbiyalanadi, fan va maorif taraqqiy etadi 
(Galileyni himoya qilgan) degan.
Faylasuflaming bergan bahosiga ko‘ra, bu olimlaming jamiyati 
«xomaki ishlangan» «qo'pol kommunizm»d\r. Ular asosan, hunarmand­
chilik va dehqonchilikka asoslangan tenglashtirish xususiyatiga ega. 
Ammo shunisiga e’tibor beringki, bu kishilar har jihatdan ta’min- 
langan, bilimli davlat arbobi bo'lganlar, kommunistik jamiyat g'oyasi 
K.Marks va F.Engelslaminggina g'oyasi emasligini ham eslatib o'tish 
zarur. Xayoliy sotsializm to‘g‘risidagi dastlabki g‘oyalar Osiyoda Abu 
Nasr ibn Muhammad Forobiy (870-950, 2- muallim), Germa-niyada 
Tomas Myunser (1420-1525)lar tomonidan ham ilgari surilgan. Injil 
va Qur’oni Karimda ham uning elementlari bor. Markaziy Osiyodagi 
sarbadorlar (boshini dorga tikkanlar) davlati ham shu tamoyillaiga 
asoslangan (Samarqandda Abu Bakr Kalaviy, Mavlonozoda, Xurdaki 
Buxoriy va boshqalar).
Keyinchalik Abdurahmon Jomiy va A.Navoiy, Xurdaki Buxoriy 
asarlarida ham bunday g‘oyalar bo‘lgan.