Ózbekistan respublikasí joqarí bilimlendiriw, ilim hám innovaciyalar ministirligi berdaq atíndaǵÍ qaraqalpaq mámleketlik universiteti

2.1 Este saqlawdi uyreniw metodlari izretlewleri
Bul jumıs mektep oqıwshılarında este saqlaw rawajlanıwın úyrenedi. Balalarda este saqlawdıń rawajlanıwı psixologlar tárepinen qanday da tárzde bahalaniwi kerek. Balanıń este saqlawı, sonıń menen birge, onıń dıqqatın, oylawın bir pútkil retinde bahalamasliq kerek, sebebi parıqlaw - individual kórsetkishler boyınsha hám olardıń hár biri ushın balanıń este saqlawı haqqında ǵárezsiz juwmaq shıǵarıw kerek. Balanıń mnemonik processleriniń jaǵdayı haqqında ulıwma juwmaqlarǵa kelsek, olar shártli, salıstırmalı mániske iye hám tek onıń este saqlawı rawajlanǵanlıq dárejesin salıstırıb xarakteristikalaw múmkin.
Este saqlawdıń bólek túrleri menen baylanıslı individual kórsetkishlerdiń kópshiligi salıstırǵanda joqarı bolsa hám qalǵanları ortasha dárejede bolsa, bul bizge balanıń este saqlawı jaqsı yamasa ortasha ekenligi haqqında jetarli isenim menen húkim qılıw imkaniyatın bermeydi. Bul halda úyrenilmegen este saqlaw túrleri hár túrlı bolıwı múmkin hám tek arnawlı bir iskerlik túrlerinde zárúrli bolǵanlar bolıwı múmkin. Sonday etip, eger balanıń este saqlawı jaǵdayı tuwrısında juwmaq qılıwda biz kóbirek jeke kórsetkishlerge tayansak, tuwrılaw boladı. Bul ayriqsha kórsetkishler ele da este saqlawdı bir pútkil retinde xarakteristikalawı kerek. Bunnan tısqarı, rawajlanıw tuwrısında juwmaqlar waqıtında keshiktirilgan kórsetkishlerdi salıstırıw tiykarında ámelge asırılıwı kerek.
Psixologiyada este saqlawdı úyreniw ushın júdá kóp eksperimental usıllar qashannan berli tóplanǵan. Olardıń barlıǵın izertlew baǵdarına kóre gruppalaw múmkin.
Este saqlawdı xarakteristikalaytuǵın izertlewler. Mine, 20 -30 -jıllarda P. P. Blonskiy usıllardı islep shıqtı : turmıs hádiyseleri este saqlawların analiz qılıw ; suwretlerdi óz basımshalıq menen jaratıw (sezimili este saqlaw ); basqasha jaǵdayda suwretlerdiń erkin aǵımı (metaforali este saqlaw ); mánisiz sózlerdi este saqlaw processinde óz-ózinen esabat beriw; tekstti " tábiiy" úyreniw (logikalıq este saqlaw ). Bul usıllardan paydalanıp, siz este saqlawdıń ayırım túrleriniń xarakteristikasın alıwıńız múmkin.
Funktsional genetikalıq jantasıwǵa muwapıq este saqlaw izertlewi. L. S tárepinen islep shıǵılǵan jantasıwǵa muwapıq Vigotskiydin ózi, sonıń menen birge, A. N. Leontiev, A. R. Luriya, L. v. Zankov klassik diagnostika metodlarin islep shıqtı : erkin tańlaw menen eki ret xoshametlew; tańlawsız óz-ara stimulyatsiya; piktogrammalarni sızıw ; qollap-quwatlaytuǵın stimullardin qásiyetleriniń ózgeriwi. Bul usıllar este saqlawdı joqarı intellektual funkciya retinde úyrenedi, onıń rawajlanıwı ozlestirgen materialdı tártipke salıw ushın aldın sırtqı, keyin bolsa ishki qurallardan paydalanıw qábiletin rawajlandırıwǵa tiykarlanadı.
Este saqlawtı iskerlik jantasıwına muwapıq, iskerlik menen birlikte úyreniw. Bul jerde P. I. Zinchenko, A. A. Smirnov, A. N. Leontiev, G. S. Seredoy, E. v. Zaika hám basqalar klassik usıllardı islep shıqtılar : maqsetli iskerlik haqqında retrospektiv esabat ; arifmetik mısallardı sheshiw; nomerler qatarın maqsetli analiz qılıw ; kartalardı jaylastırıw ushın wazıypalardı ózgertiw; sóz dizbegilerdi oylap tabıw ; sózlerdi tańlaw principleriniń ózgeriwi; tekst menen islewdiń túrli metodlarinıń áhmiyeti; gáplerden izbe-iz tekst dúziw. Bul metodlar este saqlawlawdıń iskerlik xarakterine hám iskerlik metodlarına baylanıslılıǵın úyreniw imkaniyatın beredi.
Mısalı, P. I. Zinchenko iskerlik baǵdarınıń este saqlaw ónimliligine tásirin úyreniw maqsetinde ob'ektlerdi klassifikaciyalaw hám sanlar qatarın dúziw usılın usınıs etdi. Bul eki wazıypanı atqarip atirģanda, ob'ektler hám nomerler eriksiz eske alınadı. Ob'ektler hám nomerler sub'ektler iskerliginiń ob'ekti bolǵanında (birinshi tájiriybede ob'ektlerdi klassifikaciyalaw hám ekinshisinde cifrlı qatardı dúziw), olar tek fon stimuli retinde xızmet etkenden kóre jaqsılaw eslep turıladı. Biraq, hátte aqırǵı jaǵdayda da este saqlaw sub'ektlerdiń bul ob'ektlerge salıstırǵanda qanday da iskerlik kórsetiwiniń nátiyjesi edi, eger ol tek tosınarlı jóneltiriwshi reakciyalar formasında kórinetuǵın bolsa.
Balalarda eriksiz este saqlaw rawajlanadı. Bul jerde A. A. Smirnov, P. B. Nevelskiy, E. v. Zaika hám basqalar texnikanı islep shıqtılar : tekst láńger noqatların kóbeytiw; tekstti qısqa tańlap tákirarlaw ; metaforali kóbeytiw. Bul usıllar reproduktsiyani quramalı kognitiv process retinde úyreniw imkaniyatın beredi.
Tiyisli diagnostika metodlarinan paydalanǵan halda este saqlawdı eksperimental úyreniwdiń basqa baǵdarları tómendegiler bolıp tabıladı: este saqlawqa aralasıwdı úyreniw; este saqlawda sanasizliqti úyreniw; baylanıs jaǵdayında este saqlawdı úyreniw.