Ózbekistan respublikasí joqari bilimlendiriw, PÁn hám innovaciyalar ministrligi samarqand mámleketlik veterinariya medicinasi, sharwashiliq hám biotexnologiyalar universiteti nókis filiali veterinariya hám zooinjeneriya fakulteti

Pal quramındaǵı suw muǵdarın anıqlaw
Pal quramındaǵı suw, pal toplanǵan dáwiri hám ob-hawa hámde sol orınnıń namgarchiligiga baylanıslı bolıp, jıl ıssı, qurǵaqgarshilik kelip pal quramındaǵı suw muǵdarı kem bolıp, mayingarshilik kóp bolǵanda onıń quramında suw muǵdarı kóbeyedi.
Guldan toplanǵan palda suw muǵdarı 18-19% bolsa, awıl xojalıq ósetuǵın zıyankessi shira qaqıralagi ajıratqan shıyrınsimon shıǵındıınan toplanǵan qara palda gulniń palıga salıstırǵanda 0, 5-1, 5% suw kem bolıwı pal jetilgenliginen dárek beredi. Quramında 20% ten artıqsha suw bolǵan pal jetilmegen pal esaplanadı.
Pal quramındaǵı suw hár qıylıı jol menen anıqlanadi. Bul jollardıng eń ápiwayısı paldıń awırlıq muǵdarı ulchanib, xisoblab chikiladi. Pal awırlıq muǵdarıni anıqlaw jolı aldınǵı temada jazılǵan. Bul anıqlaw jolıdan kóbirek fermer hám awıl xujaligi ónimlerin qabıl etiw bazalarında, ximiyalıq tekseriw laboratoriyası bolmaǵan orınlarda paydalanıladı.
Laboratoriyalarda pal quramındaǵı suw muǵdarın refraktometr, piknometr hám areometr hámde 50-60°C de vakuum astında paldı kuritib anıqlanadi. Hámme anıqlaw jollari arasında eń qolay, tez, anigi bul refraktometr járdeminde anıqlaw esaplanadı.
Refraktometr járdeminde pal quramındaǵı suw muǵdarıni anıqlawda suyuk kristallari joq 1-2 tamshı 20°C temperaturali paldan laboratoriya refraktometri prizmasına tóbeiziladi. Suw aylanıwın (cirkulyatsiya ) prizma arqalı kuzatilib, mólsher nuktasini aqulyar sabaǵı kesilisken yorug hám korongi chegarasi tuwrılanib, soń ásbapda refraktsiya múyeshi tapıladi.
Qatqan bóleksheli pal ni suw hámmom ida abaylılıq menen jabıq ıdıs (byuks) de tez-tez chaykaltirib eritiledi.
Refraktometr refraktsiyasi koeffitsent belgisi boyınsha pal quramındaǵı suw anıqlanadi.
Refraktsiya koefficiyenti bul refraktometr prizmasıga tóbeizilgan juqa paldan utayotgan nurniń sınıw kórsetkishi. Sonnan keyin sol kórsetkish boyınsha kesteden refraktsiya koefficiyenti qarsısidagi ústinnen pal quramındaǵı suw anıqlanadi.
Ol yamasa bul jay sharayatında ósetuǵın ósimliklerdiń sherbet ajıratıw qábiletini biliw máqsetinde, hárre semyalari qandayda bir jayǵa sherbet toplawga aparıwdan aldın. sol orında ósetuǵın ósimliklerdiń sherbet ajıratıw qásiyetin, gúllew ruyxatini biliw menen bir qatarda bir tolıq kúshke iye bolǵan hárre shańaraǵın tekseriw tarozisiga quyıp, ósimliklerdiń hár kúni qansha sherbet ajıratıw qábiletini biliw múmkin. Tekseriw tárezisin bir kún aldınǵı kórsetkishin búgingi kórsetkishidan ayirib, payda bolǵan kórsetkish rakami hárrelerdi sol búgingi ósimliklerden alıp kelgen sherbet muǵdarın kórsetedi. Mısalı, búgin tárezi kórsetkishi 56 kg 300 gr bolsa, bir kún aldınǵı 55 kg 900 gr tárezi kórsetkishin ayırıw menen arqa hárrelerdiń bir kúnde alıp kelgen sherbet muǵdarın biliw múmkin (56 kg 300 gr55 kg 900 gr = 400 gr).
Tekseriw tárezisi kórsetkishi bir kúnde 500-600 gr ni kursatsa, ol halda sol orındaǵı ósimliklerdiń sherbet ajıratıw qábileti ortasha ekenligin ańlatadı. Eger tárezi ústinde turǵan hárre shańaraǵı alıp kelgen sherbet 1 kg den ótse, ol halda tiykarǵı sherbet ajıratıw dáwiri baslanǵanınan dárek beredi. Tiykarǵı sherbet keliw dáwirinde orta kúshke iye bolǵan hárre shańaraǵı 1-2 kg ǵa shekem sherbet keltirsa, uta kúshli hárre shańaraǵınıń hárreleri bolsa 3-4 kg ǵa shekem sherbet keltiredilar. Tekseriw tárezisin kúndelik kórsetkishleri hár kúni kechkurun pal hárreniń uyası kúndelik dápterine jazıp barıladı.