Ózbekistan respublikasi joqari hám orta arnawli bilimlendiriw ministirligi

Topıraqtı jumsartiw

Mıywe ósimlikler turmısında, olardıń kóbeyiwinde zárúrli áhmiyetke iye.

Mıywe ishinde bir neshe yamasa bir tuqim bar. Mıywe qorǵaw rolin oynaydı hám tuqimlardıń azıqlanıwı hám embriondıń qáliplesiwi ushın zárúr bolǵan elementlardı saqlaydı.

Miyweler insannıń ómirinde zárúrli rol oynaydı, olarda beloklar, maylar, mineral duzlar, sonıń menen birge, organikalıq kislotalar, uglevodlar hám basqa vitaminlar toplandı. Olar insannıń awqatlanıwında úlken áhmiyetke iye.

Sonıń menen birge, miyweler haywanlardıń azıqlanıwında zárúrli azıq-awqat dáregi esaplanadı.

Dúnya. Ósimlikler turmısında miywelerdiń ornı qanday?

Miywelerdiń ósimlik turmısındaǵı roli júdá zárúrli, sebebi olar ósimlik ómiriniń dawam etiwine úles qosadı.

Kóplegen ósimlikler tuqim menen ko'payadi jáne bul ósimliklerdiń miyweleri tómendegilerge mólsherlengen:

1) Tuqimlardı ósiriw hám jaylastırıw ushın ;

2) Ósimlik tuqimlarınıń pishib etiwin támiyinlew;

3) Mıywe qabıqlog'i pishib kiyatırǵan tuqimlardı qorǵaw etedi;

4) Miyweler menen azıqlanatuǵın haywanlar hám shıbın-shirkeyler járdeminde ósimlik óz túrlerin jáne de kóbeytiw ushın tuqimın yoyadi.

Mısal ushın, ǵoza o'simligini alın.

Ǵoza júdá tıǵız terine iye bolıp, ǵozanıń mevasini toplaytuǵın ǵarǵalar járdeminde uzaq aralıqlarǵa tarqaladı hám ushıw processinde onı joǵatadı.

Qay jerde olar joǵatsa, jańa ǵoza ósiwi múmkin.

Ósimliklerdiń miyweleri tuqimlardı óz ishine aladı. Tuqimlar járdeminde ósimlikler ko'payadi, yaǵnıy tuqimlar sebepli málim bir ósimlik turining turmısı dawam etedi.

Sonlıqtan, ósimliklerdiń miyweleri ósimliklerdiń kóbeyiwinde tikkeley bolmaǵan qatnasadı. Áyne:

miyweler tuqimlardı unamsız átirap -ortalıq tásirinen qorǵaw etedi;

azıq elementları birinshi ret tuqimdan ósetuǵın ósimlikti azıqlantiradigan sza’ha’rli miywelerde toplandı ;

miyweler tuqimlardıń háreketleniwin hám ósimliklerdiń tarqalıwın ańsatlashtiradi.

Mıywe payda bolıwı ósimliktiń tolıq gúllewiniń belgisi esaplanadı, ol energiya menen tolıq hám kóbeytiwge tayın. Miyweler ósimlikler turmısında tiykarǵı rol oynaydı, olar ósimliklerdiń nobud bolıwına, erdan joǵalıp ketiwine jol qoymaydı. Sonıń menen birge, miywelerde suw toplandı, bul ekstremal jaǵdayda ósimlikti bir múddet qurib qalıwdan saqlaydı. Mıywe ishindegi tuqimlar ushın zárúrli rol oynaydı. Ósimlik tuqimları qabıq menen qorǵawlanǵan hám jańa ósimlik ómirin beriwge tayın

Ósimlik turmısındaǵı miywelerdiń tiykarǵı funktsiyaları tómendegilerden ibarat :

1) Tuqimlardı qorǵaw hám pishib etiw ushın qolay sharayatlar jaratıw. Mıywe tuqimlardı suwıq temperaturalar, mikroorganizmlar, shıbın-shirkeyler tásirinen qorǵaw etedi hám haywanlar pispegen miywelerge qoymaydı. Kóp miyweler pispegen, yaǵnıy sol basqıshda olar ushın qorǵaw roli bolsa eń zárúrli esaplanadı, yoqimsiz ta'mga hám joqarı kislotalıqqa iye. Yaǵnıy, qorǵaw tekǵana mexanik (mıywe qalıńlıǵı arqalı, unamsız faktorlar tuqimlarǵa zálel etkazishi qıyınlaw ), bálki ximiyalıq.

2) Tuqimlardı kóshiriw. Bul erda ósimlikler ámeldegi túrli quot;strategiyalarquot;.

Birpara miyweler kishi hám júdá kiyim-kenshek yamasa olar targ'ib etiwshi formaǵa iye samal arqalı tarqaladı (zereń shıǵanaqları ).

Basqaları bolsa kesh kuzda pishib, qutılıw múmkin boladı, tuqimlardıń ózi bolsa qattı qabıq menen oralǵan hám qustıń awqat as sińiriw qılıw traktında as sińiriw bolmaydı. Mısal ushın, tog 'kuli kesh kuzda pishadi hám tushmaydi, shaqlarda qaladı. Málim bolıwısha, qishda bul maydalar qustıń itibarın asırıwdı támiyinledi (basqa jemler kóp emes!). Qus miywelerdi tishlaydi, qısqı rouming waqtında tuqimlar uzaq aralıqlarǵa alıp barıladı.

Úshinshi miyweler jaqsı ta'mga iye hám olar jazda pishib qalıwları múmkin: jazda aǵıl-tegil azıq-awqat sharayatında, haywanlar hám adamlar olardı eyishga hám tuqimlardı (ǵarbız, qıyar, pomidor hám basqalar ) shashıwǵa tayın boladı.

Tórtinshisi haywanlardıń shashlarına (burdok, sabaq hám basqalar ) jabıwıp tarqalatuǵın tárzde jaylastırılǵan.

Yaǵnıy tábiyaatan quot;o'ylangan quot; hámmesi: miywenin’ salmaǵı jáne onıń forması, dúzilisi, qabıǵınıń qalıńlıǵı, ximiyalıq quramı hám hátte pısıw waqıtı ;- bulardıń barlıǵı hár bir zavodtı ayriqsha, eń nátiyjeli jaylastırıw usılı menen támiyinlew hám olar ortasındaǵı básekin kemeytiw ushın.

3) Tuqimlardıń azıq elementları bazası. Túsinikler ámeldegi texnikalıq etuklik hám biologiyalıq etuklik... Texnika menen mıywe qutılıw múmkin boladı hám biologiyalıq menen onıń tuqimları pishadi. Pomidorlar jaqsı mısal bolıp tabıladı. Tuqimlardı jıynaw ushın olar yulib alınadı hám áynekte pishib etiledi. Bul dáwirde tuqimlar mevadan azıq elementların aladı.

4) Qishlash waqtında qorǵaw... Kóplegen tuqimlar qattı qabıqǵa iye olardıń nadurıs waqıtta kógerip shıǵıwına jol qoymaydı, hám báhárde qabıq isikip ketkende kógerip shıǵıwǵa múmkinshilik beredi. Birpara miyweler soǵan uqsas funktsiyaǵa iye. Bunnan tısqarı, eger pútkil alma erga túsip qalsa hám qishda qaldırilsa, onıń pulpasi tuqimlardı muzlawdan qorǵaw etedi hám báhárde olar qashannan berli topıraqqa bir az ko'milgan.

5) Tuqimlantırıw hám topıraqtıń kislotaliligini tártipke salıw. Topıraqqa yamasa onıń maydanına túsken mıywe bóleklena baslaydı hám topıraqtı organikalıq elementlar menen boyitadi. Geyde mıywe topıraqtı kislotalaydı hám usınıń menen nálning jaqtılıqqa kiriwine tosqınlıq etetuǵın básekichilarni joq etedi.

6 ) Topıraqtı jumsartiw. Geyde miywenin’ dúzilisi nálga qolay jaydı tártipke salıwǵa járdem beredi; ósiw. Bul erda siz terekten bóleklenip, truba yamasa aq yamasa kestenlarni eslewińiz múmkin. Olardan geyparaları kógerip shıǵadı, basqaları olardıń ósiwi ushın substrat boladı. Ol ko'gerip, quriy baslaydı hám eger kimdir oǵan qádem qoysa, ol jaǵdayda miywenin’ tıǵız qabıǵı onı jerge basıwǵa hám buzılmawına múmkinshilik beredi. Ǵoza yamasa lobıya japıraqları, mısalı, tuqimlar ósetuǵın orında qaldırilsa, topıraqta hawa boslıqların payda etedi, bul da kógerip shıǵıwǵa járdem beredi.

Pısken tuqimliqtin perikarpining tábiyaatı boyınsha barlıq miywelerdi qurǵaqlay hám za’ha’rli bolıw múmkin, hám tuqimlar sanı boyınsha - bir tuqimlı hám kóp tuqimlı.

Evolyutsiya processinde olar tuqimlardı saqlaw (ádetde mıywe ishinde jasırınǵan ) hám olardı bólistiriw ushın kelisiwlerdi islep shıqtılar :

qurǵaqlay miywelerde, tuqimlar pıskeninde, tuqimlardıń tarqalıwı ushın perikarp ashılıwı kerek. Birpara ósimliklerdiń kapsulalari hám lobıyaları tuqimlardı ózleri tarqatadı ;

qurǵaqlay polispermli miyweler miywelerden egilgeninen keyin olardı qorǵaw etetuǵın jaqsı rawajlanǵan urug 'qobig'iga iye;
qurǵaqlay bir tuqimlılarda (ǵoza, masaq, karyopses, achenes) miywelerdiń ózi tuqimlar menen birge tarqaladı. Olardıń miyweleri ashılmaydı. Olardıń perikarplari tek tuqimlar kógerip shıqqanda jarılıp ketedi;
sza’ha’rli polispermli hám bir tuqimlı miywelerdiń tuqimları bul miywelerdi tutınıw etetuǵın haywanlar tárepinen tarqaladı. Bul tuqimlar awqat as sińiriw qılıw sistemasınan ótkennen keyin kógergishlikti saqlap qaladı. Olarda jaqsı rawajlanǵan tuqim qabıǵı bar;
drupe tuqimları perikarpning ishki taslı qatlamı - suyek menen qorǵawlanǵan.

Kóp gulli ósimlikler kóp muǵdarda tuqimlardı payda etedi.

Sonday etip, tábiyaatda tuqimlar kóbeyiwde zárúrli rol oynaydı.
Barlıq gulli ósimlikler hám hátte vegetativ ko'payadiganlar tuqimlar menen ko'payadi. Bunnan tısqarı, kóplegen haywanlar ushın azıq retinde xızmet etedi.
Insannıń ómirinde olardıń roli kútá úlken:
a) awqat retinde xızmet etedi. Mıywe hám tuqim alıw ushın adam dán, palız eginleri, mevali terekler hám maydalar, qumsheker eginleri, maylı ósimlikler hám basqalardı etiwtiradi;
b) sanaatda paydalanıw - texnikalıq eginler (paxta, zig'ir, kanop);
v) darilik ósimliklerden medicinada paydalanadı. Házirgi waqıtta medicinada 300 den artıq darilik ósimliklerden paydalanıladı. Olar ximiya -farmacevtika sanaatı ushın sheki onim retinde xızmet etedi (anis, belladonna, valerian, darilik romashka, henbane, dop, jalpız hám basqalar );
d) sharba haywanların bagıw ushın ot-jem otidan paydalanadı (jońıshqa, jońıshqa, esfort, vetch, mogar hám basqalar );
e) insannıń ómirin bezew (estetik rol) - qızǵıltlar, xrizantemalar, dahlias, petuniyalar, orkide hám basqalar.

Pısken tuqimliq tábiyaatı menen barlıq miywelerdi qurǵaqlay hám sza’ha’rli jayǵa bolıw múmkin,

hám tuqimlar sanı boyınsha - ıshqı ketken hám kóp shilimshiqlar.

Evolyutsiya processinde olar tuqimlardı saqlaw (ádetde tuqimliqning ishinde jasırınǵan ) hám olardıń bólistiriliwine kelisiwler payda boldı :

qurǵaqlay miywelerde, urug 'pishirilganda shpindlerlar tuqimlardı joq etiw ushın ashıw ushın ashıwları kerek. Birpara ósimliklerdiń qutıları hám lobıyaları ózlerin tuqimlardı tarqatadılar ;

qurǵaqlay kóp qırlı miyweler seminal qabıqı menen jaqsı islep shıǵılǵan, olar tuqimliqning xo'rsinishini qorǵaw etedi;
qurǵaqlaylı bir boshli (ǵoza, dana, dana, tuqimlar ) miyweler menen birge miywelerdi ózleri menen birgelikte tarqatadı. Olardıń miyweleri ashılmaǵan. Olardıń hawa tuqimları tuqimı tuqimı waqtında buz'ladı ;
sza’ha’rli kóp qabatlı miywelerdiń tuqimları, bul miywelerdi tutınıw etetuǵın haywanlardı daǵıtıp atır. Bunday tuqimlar awqat as sińiriw qılıw sistemasınan ótip, ósiriw qábiletin saqlap qaladı. Olarda jaqsı rawajlanǵan tuqimlı qabıǵı bar;
ot óshirilgen tuqimları segizta okpulodnikning ishki tas qatlamı menen qorǵawlanǵan.

Kóp gúlleytuǵın ósimlikler kóp sanlı tuqimlar payda boladı.

Sonday etip, tábiyaatda qayta qurılıslarda tuqimlar zárúrli rol oynaydı.
Hámme gúlleytuǵın ósimlikler hám hátte vegetatsiyalap kóbeyip ketediganlar tuqimlar menen ko'payadi. Bunnan tısqarı, kóplegen haywanlar ushın azıq xızmeti.
Qandayda bir kisiniń turmısında olardıń roli kútá úlken:
a) Azıq-awqat ónimlerine xızmet etiń. Mıywe hám tuqimlardı alıw ushın bir kisi dán, palız eginleri, mevali terekler hám berry putaların, qumsheker mádeniyatları, maylı hám basqalardı o'stiradi.
b) sanaatda - sanaat mádeniyatı (paxta, flax, lemf);
B) medicinada darilik ósimliklerden paydalanadı. Házirgi kúnde medicinanıń 300 den artıq darilik ósimliklerden kóbirek paydalanadı. Olar farmacevtika sanaatında sheki onim retinde xızmet etediler (Anis, Beymadonna, valerian, Hosamile Medicina, Bel ien, Duram, yalp hám basqalar );
d) úy haywanların bagıw ushın azıq otidan paydalanadı (yonca, alanfa, estar, vika, mogar hám basqalar );
e) insannıń ómirin bezatish (estetik rol) - qızǵıltlar, xrizantema, dahlias, petusiylar, orkide hám basqalar.

Tiri organizmdiń hár bir organı óz iskerligin ámelge asıradı. Olardıń qánigeliklashuvini túsiniw bizge gúlleytuǵın ósimliklerdiń anatomiyasına járdem beredi. Mıywe bul izbe-iz aqırǵı emes.

Generativ deneler

Ósimliklerdiń barlıq bólimleri eki gruppaǵa birlestiriw múmkin. vegetativ - bul túbir, poya hám japıraq. Olardıń roli zárúrli. Bul suw, mineral awqatlanıw, organikalıq element sintez, vegetativ kóbeyiw. (Gúl, mıywe, urug 'organizmlar oynawdıń rolin orınlaw ushın mólsherlengen.

Zavodta mıywe ne? Bul sorawǵa juwap beriw ushın aldın onı tiykarınan bunı anıqlawıńız kerek. mıywe tek gúl málim bólimleri ibarat : tuqimlanǵan hayal jınıslıq kletkadan - oraylıq embriondıń,- endosperminde ıqtıyat azıq. Hámmesi ol tuqim bolıp tabıladı. Biraq keleshekte mayda deneni tuqimlantırıw hám rawajlandırıw ushın isenimli qorǵaw kerek hám qosımsha awqat. Bul zárúrli rol bir neshe shıǵanaqlardan ibarat bolǵan jaqtılanıw : sırtqı, orta hám ishki. Olardıń hár biri orınlanǵan funktsiyalar tárepinen kelip shıqqan óz qásiyetlerine iye.