Ózbekistan respublikasi joqari hám orta arnawli bilimlendiriw ministirligi

J U W M A Q

Adamnıń ósimliklerge tásiri. Bul adamdıń unamlı hám unamsız tásirine iye. Qorǵaw ob'ekti retinde ósimlik suw, topıraqqa, er astı hám qosımsha ǵárejetlerge bolıw múmkin. Suw ósimlikleri suw háwizleri hám olardıń xalqı turmısında úlken rol oynaydı, biraq insan tárepinen hálsiz.

Topıraq ósimlikleri - bakteriyalar, yosunlar, bólek túrler Zammarrıqlar topıraqtı qáliplestiriw processlerinde úlken rol oynaydı jáne onıń ónimliligin qáliplestiriw.

500 mińnan aslam túrlerge iye bolǵan jer ósimlikleri (sonnan 300 mıń joqarı ósimlik túrleri) insan tárepinen eń kóp qollanıladı jáne onıń qatnasıwı múmkin. Búgingi kúnde taǵı qansha ósimlik joq bolıp ketiwi, endi taǵı jaratıw múmkin emes. Biraq, kóplegen faktlar 30 mıńǵa jaqın ósimliklerdiń joǵalıp ketiwi. Mámleketimizde 20 mıńǵa jaqın ósimlik túrleri bar. Olardan shama menen 60% tábiy pishen hám jaylawlarda ósedi. 530 dan artıq tur kem ushraydı.

Úlken aymaqlarda insan iskerligi nátiyjesinde jabayı ósimlikler Mádeniyat, i. e., óz mápindegi adam dúnyanıń ósimliklerin turaqlı túrde ózgertiredi. Úy hám jabayı haywanlarǵa ósimlik jámáátlerine kúshli tásir kórsetedi. Awqatlanmaydigan ósimlikler halqalar menen buzilmagan yamasa ishi bos. Sharbashılıqtıń sistemasız makaroni jaylawlardıń aynıwına alıp keledi, suwdiń suwı hám samaldıń samal erroziyasın keltirip shıǵaradı. Sanaat shıǵındıları ósimliklerdiń ósiwi hám rawajlanıwı boyınsha zárúrli áhmiyetke iye. B ni tabıw B. atmosfera hawasıva olar oxir-aqıbet ósimlikler ústinde jaylasadı. Ósimliklerdiń ósiwi 2 teńdey páseyiwi múmkin hám geyde kóbirek. Ayırım sanaat shıǵındıları joqarı dárejede záhárleniwge iye hám ósimlik quriydi. Biyday metallurgiya jaylarında reńli metallurgiya jaylarında 40 -50% ga tómenlewi hám belok muǵdarı 25-35% ten tómenligi anıq belgilengen. Kóbinese kóbinese geypara zat menen oqlanmaydigan ósimliklerge wayranalash hám zálel etkazish faktlari bar. Mısalı, pishen erleriniń ǵalabalıq pataslanıwı, jaylawlar hám basqa tarawlardı kirip etilgen sanaat shıǵındıları, hár túrlı taslandıq. Ósimlikler ushın salmaqli aqıbetler Kópshilik reńlerdi, kórilmegen saparlardı, tábiyaattıń dizesinde dem alıstı qáleydi.

Planetamız ósimlikleri úlken hám búgingi kúnde adamlar, úy hám jabayı haywanlar sanı, eger bul derekler aqılǵa say isletse hám olardı qorǵaw hám kóbeytiw ilajların kóriwi múmkin bolsa. Antropogen effoglar sebepli ósimliklerdi qorǵawdıń aktuallıǵı waqıtı -waqıtı menen hár jılı artadı. Joqarıda aytıp ótilgeni sıyaqlı, kóplegen ósimlik túrleri azıq-awqat, em-ǵawısh, dári quralı, vitamnosi, pal, bezew hám zárúrli rezerv retinde isletiledi milliy ekonomika. Biraq, insan iskerliginiń tásiri astında tábiy ósimlik kompleksi demde azayadı. Barlıq jaǵdaylarda, adam óz háreketlerin fenomen retinde túsintiredi, bul bolsa islep shıǵarıwdı rawajlandırıw menen baylanıslı. Bulardıń barlıǵı sonday, biraq soǵan qaramay, insan iskerligi ósimlik álemine júdegen munasábet menen birlestirilishi kerek. Tiykarǵı wazıypa tejew bolıp tabıladı túrdegi túrme-túrlıq Materiallıq ósimlikler genofond retinde násilshilik jumısların keńeytiw hám jetilistiriwge múmkinshilik beredi.

Ósimlik túrleri bólek emes. Olar basqa palız eginleri, haywanot strukturalıq bólimleri hám tábiy komplekslerdiń abiotik faktorları bolǵan hár qıylı sabaqlar menen baylanıslı. Sol sebepli ósimlik wazıypaların qorǵaw quramalı, sonday-aq bul ósimlik túrlerin óz ishine alǵan ósimlik jámáátlerin qorǵaw arqalı ámelge asırılıwı kerek. Qorǵawlanǵan barlıq flora jáne onıń gruppaları - fitokozlar.

Tog’aylardı qorǵawdıń tiykarǵı wazıypaları olardıń aqılǵa say paydalanıwları hám tikleniwi bolıp tabıladı. Eń áhmiyetlisi, olardıń suwdı qorǵaw, topıraqtı qorǵaw, sanitariya hám dem alıw hám dem alıw maslasi sebepli kishiler tog’ayların qorǵaw ilajları kusheytip atır. Tog 'o'rmonlarini qorǵaw ushın bólek itibar qaratıw kerek. Tog’ay xojalıǵın tuwrı támiyinlew menen bir yamasa basqa uchastkada qayta kesilgen halda, tolıq pıskende, keminde 80-100 jıllardan aldın ámelge asırılıwı kerek.

XX ásirdiń 60 -jıllarında, Rossiyanıń Evropa bólegi qatar tarawlarında qayta jurnallar talay aldın qayta qurıldı. Bul olardıń ıqlımdı qáliplestiriw hám suwdı tártipke salıw zárúrligini joytıwǵa alıp keldi, mayda tog’aylar sanı kóbeydi. Zárúrli ólshew aqılǵa say paydalanıw Tog’aylar aǵashnı joytıw menen gúres bolıp tabıladı. Kóbinese aǵashnı jıynaw menen, úlken joytıwlar júz beredi. Ignabargli unni tayarlaw ushın qımbat bahalı materiallar bolǵan filiallar, awrıwı, orınlarda sharba buyımları ushın vitaminli azıq bar. Sho’getug’in tog’aylar shıǵındıları efir mayların alıwda wáde etpekte.