Ózbekistan respublikasi joqari TÁlim, ilim hám innovatsiyalar wázirligi berdaq atíndaǵÍ qaraqalpaq mámleketlik universiteti

Jumıs ınıń máqseti hám wazıypası. Kurs jumısınıń máqseti Aral hám Aralboyındaǵı saciallıq mashqalalardı anıqlaw hám olardı saplastırıw.
Kurs jumıs ınıń tıykarǵı waziypaları:
— házirgi Aral teńiziniń qurıw sebeplerin úyreniw;
— Aral regionındaǵı saciallıq mashqalardı anıqlaw;
— mashqalalardıń túrlerin salıstirmalı analiz etiw;
— Araldıń qurıǵan ultanınan ushıp atırǵan qum, shań hám duzlardıń unamsız tásirin anıqlaw;
— Aral átirapındaǵı ekologiyalıq jaǵdaydıń abiotikalıq hám biotikalıq faktorlarǵa tásir dárejesin úyreniw;
— Moynaq xalqınıń sacial turmısın úyreniw;
— mashqalardı anıqlaw hám saplastırıw boyınsha qılınıp atırǵan is-ilajlardı anıqlaw.
Temanıń izertleniw jaǵdayı. Keyigi 40 -50 jil ishinde Túslik Aralboylarında ekologiyalıq jaǵday keskin ózgerdi. Bul tiykarınan suw kemligi (defitsitligi), suwdıń kúshli pataslanıwı, topıraq, awqat ónimleri, atmosfera hawasınıń pataslanıwı, hawa rayınıń ózgerıwı, sanday aq basqada ekologiyalıq faktorlar menen tıǵız baylanıslı. Aral teńizi regioninda siyrek kóp sandaǵı aerozol bóleksheler júdá kóp. Olardıń quramında shań hám duz bóleksheleri, kesellik payda qılıwshı mikroorganizmler, patogenli griplerdiń sporaları, viruslar, bakteriyalar, piteler, burgeler hám taǵı basqalar bar.
Bir waqıttiń ózinde, hawa rayınıń, diskomfortliliginen, topıraq hám suwdıń yekilemshi duzlanıwınan, pestitsidlerdiń keskin kóbeyıwınen, ósimlik quramında ziyanlı zatlar artadı, al óz gezeginde haywanatlar tárepinen jelinedi. Túslik Aral teńizi kontinentinde ekologiyalıq faktorlardıń insan organizmine bolǵan keri tásirleriniń aldın alıw ushın juwapkershilikli waziypa sıpatında qorshaǵan ortalıq tı qorǵaw sharaların islep shıǵıw zárúrli.
Adamlardıń jasaw orınlarında (awıl, qala hám basqalar) fitontsid ósimliklerdi ósiriw kerek: teńiz shipovnigi, túrkmen jiydesi, smorodina, zarań, júzim, sanday aq, jabayı eginler: jińǵıl, qaraparaq hám basqa galofitlerdi yegıw kerek. Ekologiyalıq salamatlıq standartlarına qatań itibar beriwimiz lazım. Adamlar arasında, ásirese, oqıw hám tárbiya islerin, meditsinalıq-sanitariyalıq, sanday-aq, massalıq sport hám profilaktikalıq jumıs lardı alıp barıwımız dárkar.