Ўзбекистон фонд бозорида опцион шартномалари савдоси такомиллаштиршниг механизмларни таҳлил қилиш турсунов бобир Ортикмирзаевич

Опсионнинг мажбурий реквизитлари:

• Номи: "харид қилиш учун опсион ёки "сотиш учун опсион";

• Давлат рўйхатига олинган сана ва рақам;
• Опсионни рўйхатдан чиқариш санаси;
• Опсион эмитентининг номи, манзили ва банк реквизитлари;
• Эмитентнинг базис активини сотиш (харид қилиш опсиони учун) ёки сотиб олиш (сотиш опсиони учун) мажбурияти,
• Опсионнинг амал қилиш мудцати ёки ижро этилиш санаси;
• Базис активининг ўзига хос хусусияти;
• Эмитентнинг имзоси ва муҳри.


Опсионнинг 3 тури мавжуди:

1. Сотиб олишга опсион ("call option ") - бу опсионни сотиб олувчи шахсни, валюта курсининг ўсиш хавфидан (ёки маълум бир санага ҳисоб-китоб қилишдан) ўзини ҳимоя қилиш мақсадида, мазкур валютани сотиб олиш (ёки ҳисоб-китобни амалга ошириш) ҳуқуқидир (мажбурияти эмас).

2. Сотишга опсион ("put option") - бу опсионни сотиб олган шахсни, валюта қадрсизланишидан ўзини ҳимоя қилиш мақсадида, шу опсионни сотишга (ёки маълум бир санага ҳисоб-китоб қилиш) ҳуқуқини (мажбуриятини эмас) билдиради.

3. Опсион стеллаж (немисча " stellage ") ёки ("put-call option ") - бу опсион эгасига валютани базис баҳоси бўйича сотиб олиш ёки сотиш ҳуқуқини беради (бир вақтнинг ўзида сотиб олиш ва сотишни эмас). Опсионда унинг муддати кўрсатилади

Агар сиз қўнғироқ опциони бўйича ўз ҳуқуқингиздан фойдалансангиз, иш ташлаш нархини тўлайсиз ва сотиш опциони бўйича эса иш ташлаш нархини оласиз. Опцион эгасининг илтимосига кўра шартларни бажариши шарт бўлган бошқа томон опцион сотувчиси деб аталади. У унинг бўлажак эгаси томонидан тўланадиган мукофот учун опционда иштирок этади. Келгуси 6 ой ичида Британия фунт стерлинги қиймати ҳозирги 1,95 доллардан 2,10 долларгача ошишига ишонадиган инвесторнинг ҳаракатларини кўриб чиқайлик. Аммо у фунт қийматининг кутилмаганда тушиши эҳтимоли борлигини ҳам билади. Инвесторнинг молиявий имкониятлари чекланганлиги сабабли, у фунт стерлингга фючерс шартномасини сотиб олишни таваккал қилишни хоҳламайди. У ўз брокерига қўнғироқ қилиб, июн ойида тўланиши керак бўлган Британия фунт стерлинги опсияларини сўрайди. (Агар бу инвестор фунт қийматининг пасайишига ишонганида, у пут опционларига қизиқиш билдирган бўларди.) Брокер унга 2,00 долларлик ишламай нархига эга бўлган қўл опциони ҳозирда 0,0350 долларлик устама билан сотилаётгани ҳақида хабар беради. Иш ташлаш нархи ҳам, маркировка ҳам долларда бўлганлиги сабабли, инвестор брокерга битта қўнғироқ опционини сотиб олишни буюради ва унинг учун тўлайди (31250) (0,0350) - 1 093,75 доллар (олдинги мисолдаги рақамлар бу эрда ишлатилади) ва комиссия учун 25 доллар тўланади.

Мазкур шартнома бўйича бир брокер (дилер) ёзиб, опсионни бошқа брокерга беради, бошқа брокер эса уни сотиб олади ва опсион шартлари кўзда тутган муддат ичида уни ("strayk " баҳо) ўрнатилган курс асосида опсионни ёзиб берган шахсдан (сотиб олувчи опсиони) маълум бир миқдордаги валютани сотиб олиш ёки унга бу валютани сотиш мажбуриятини олади.Алоҳида қайд этиб оʻтиш керакки, опсионлар унинг эгасига малум бир фаолиятни амалга ошириш ҳуқуқини беради ва ҳеч қандай мажбуриятни юкламайди.Опсионлар базавий активларни сотиш ёки сотиб олиш мажбуриятини юкловчи форвард ва фючерс шартномаларидан фарқланади
Опсион битимини амалга ошириш стилига кўра Америка опсиони ва Европа опсионига боʻлинади.

• 
  Америка опсион (Америcан оптион)лари улар амал қилиш муддатининг тугагунига қадар исталган пайтда бажарилиши мумкин.
  
• 
  Европа опсион (Еуропеан оптион)лари эса уларнинг тугаш муддатига келибгина амалга оширилиши мумкин.
  

MICEX ёки бошқа биржаларда оптсионлар билан қандай савдо қилиш кераклиги жадваллари.