Ўзбекистон республикаси адлия вазирлиги тошкент давлат юридик университети cудлар фаолиятида коррупциянинг олдини олишнинг

II БОБ. CУДЛАР ФАОЛИЯТИДА КОРРУПЦИЯГА ҚАРШИ 
КУРАШИШГА ОИД ХАЛҚАРО ҲАМКОРЛИК ҲАМДА ХОРИЖИЙ 
МАМЛАКАТЛАР ТАЖРИБАСИ 
2.1. Судлар фаолиятида коррупцияга қарши курашишда халқаро 
ташкилотларнинг роли ва ўрни:
 
 
 
 
 
 
1995 йил 31 декабрь ойида “Financial Times” газетаси 1995 йилни 
“коррупция йили” деб атади. Коррупция ҳақида билимларни тағриб қилиш 
учун БМТ Коррупцияга қарши кураш ҳалқаро куни (9 декабрь) таъсис 
қилди
1
.
Ҳозирги кунда, коррупция нафақат порахўрлик ва талон-тарож қилиш 
жиноятларни ўз ичига олади. Мисол учун, Америка Қўшма Штатларида 
мавжуд “лобби” тушунчаси, сиёсатчилар, жамоат ташкилотлари ва ҳомийлик 
қилишдан иборат бўлиб, муайян гуруҳ учун фойдали бўлган ҳаракатларни 
бажариш учун матбуот ҳисобланади. Фалсафа энсиклопедиясига кўра, 
“лоббичилик (инглиз лоббисидан-лобби, йўлак, лобби) бу босим талабидир. 
Давлат ҳокимияти органлари ижтимоий-сиёсий гуруҳлар томонидан, 
тижорат ташкилотлари ёки жисмоний шахслар ўзлари учун фойдали бўлган 
қарорлар қабул қилишга қаратилган ҳаракатлар тушунилади. Қонунчилик 
ҳужжатлари, “маъмурий ёки сиёсий қарорлар” қабул қилиши мумкин
2
. 
Коррупциянинг энг салбий томони иқтисодиёт ва ижтимоий 
инфратузилмани ривожлантиришга таъсир қилиб, “ер юзини”, биринчи 
навбатда, давлат ҳокимияти ва бошқарувини емирилишига ва қулашига олиб 
келади. Коррупция қоидабузарларга қонуний қочиш имконини беради. Содир 
этилган ноқонуний ҳаракатлар учун жавобгарлик яратади. Бундан ташқари, 
жазосиз, суд ва ҳуқуқ муҳофаза қилувчи органларнинг нуфузининг 
пасайишига туртки бўлади. Коррупцияни шакллантириши тизимли ҳодиса 
ҳисобланади. Чунки, коррупция давлатларнинг сиёсий тузилиши ва бутун 
ижтимоий ҳаётнинг ажралмас қисми сифатида кириб борган. Бунинг учта 
1
Transparency International the global coalitionagainst corruption. Corruption perceptions index 2019,2020. 
2
Евстифеев В.В., Куракин А.В., Марьян А.В. Проблемы противодействия коррупции в системе 
государственной службы // Административное и муниципальное право. – 2010. - № 4. – С. 32-36. 

---

13 
модели мавжуд. Булар: Осиё, Африқа ва Лотин Америкаси.
1
Ҳозирги вақтда, ҳар қандай мамлакатда сиёсий ва ҳукмрон элита 
қатламлари мавжуд. Турли даражадаги ҳукумат амалдорлари ўз мавқеидан, 
шахсий манфаатлари йўлида фойдаланиш имкониятлари натижада даромад 
яъни коррупцияга йўл қўймоқда. Бу эса, ўз навбатида глобал муаммога 
айланмоқда. Қоррупция қарши курашда ҳалқаро институтлар ичида 
универсал ташкилот БМТ муҳим роль уйнайди. “Биз қачончи 
коррупциялашган элита фуқароларни таълим олиш, соғлиқни сақлаш, асосий 
инфраструктуралар ва амалдаги давлат хизматидан фойдаланишини чеклаб, 
ўз мамлакатидан юз миллионлаб ва ҳатто миллиардлаб долларларни талон-
тарож қилган пайтда, узоқ вақт кўзимизни бошқа тарафга қаратиб турдик”
2
деб ёзган эди БМТнинг собиқ Бош котиби Кофи Аннан ўзининг коррупцияга 
қарши кураш бўйича учинчи Глобал форум иштирокчиларга йўллаган 
мурожаатида.
Бунунги кунда коррупцияга қарши курашга ўзларининг фаолиятида 
алоҳида эътибор бериб келаётган куйидаги ҳалқаро ташкилотларни кўрсатиб 
ўтиш мумкин: БМТ, Европа Иттифоқи, Жаҳон банки, Transparency 
International халқаро ноҳуқумат ташкилоти, Иқтисодий ҳамкорлик ва 
тараққиёт ташкилоти, Америқа давлатлари ташкилоти, Африқа Иттифоқи, 
Араб давлатлари Лигаси ва БутунЖаҳон божхона ташкилоти сингари 
ҳалқаро ташкилотлар. Ушбу ташкилотлар томонидан коррупциянинг олдини 
олиш, унга қарши курашда ҳамкорлик қилиш ва бошқа давлатларни, ҳалқаро 
бизнес ташкилотларини бу салбий феноменга қарши курашга жалб қилишга 
қаратилган қатор халқаро ҳужжатлар қабул қилинган. Бугунги кунда, ушбу 
ташкилотлар томонидан ёки уларнинг иштирокида қабул қилинган қуйидаги 
халқаро шартномалар қабул қилинган:
Биринчи коррупция тушунчасини белгилайдиган халқаро ҳужжат
1979 йил 17 декабрь куни БМТ Бош Ассамблеяси томонидан қабул қилинган 
1
Характеристику этих моделей см.: Короткова О.И. Коррупция как кризис системы управления 
государственной собственностью // Государственная власть и местное самоуправление. 2010. № 5. – С.44-48. 
2
http:www.unic.ru/bill/index.shtml 

---

14 
ҳуқуқни муҳофаза қилувчи мансабдор шахслар учун “Ахлоқ кодекси” 
ҳисобланади. Ушбу кодекснинг 7-моддасида коррупция тушунчаси миллий 
қонунчиликка мувофиқ белгиланиши лозим, у комиссия ёки бирон бир 
фаолиятини ўз ичига олади, бурчларни бажаришда ёки ушбу бурчлар 
туфайли натижасида совғалар олиш, ваъдалар бериш, имтиёзлар қабул 
қилиш, бундай ҳаракатларнинг барчаси ҳаракатсизлик оқибатида рўй 
беради.
1
БМТнинг 2003 йилдаги коррупцияга қарши Конвенцияси, коррупция 
таъриф тўғридан-тўғри берилмасдан, жуда кенг доирадаги ёритиб ўтилган. 
Унга 
кўра, 
қасддан 
содир 
этилган 
жиноий 
қилмишларнинг
(БМТ Конвенсиясининг 15-25-моддалари), уларнинг ҳар бири ўзига хос 
хусусиятларга ва ўзига хосликларга эга.
Бундай актларга қуйидагилар киради: