Ўзбекистон республикаси ахборот технологиялари ва коммуникацияларини ривожлантириш

Маркетинг концепциялари ва уларнинг эволюцияси.
Маркетинг концепциялари – тадбиркорлик фаолияти 
ривожланишининг ҳар хил босқичларида унинг йўналиши-
ни белгилайдиган қарашлар тизимидан иборатдир. Шу би-
лан бирга, маркетинг концепцияси деганда, корхонанинг, 
ташкилот ёки шахснинг истеъмолчиларга мўлжалланган, 
интеграциялашган мақсадли фалсафаси тушунилади.
Маркетинг эволюциясининг биринчи йирик босқичини 
ХХ аср бошидан 30-йилларнинг ўртасигача деб ҳисоблаш 
қабул қилинган. Бунда маркетинг ташкилотлар, корхо-
налар ва шахслар ўртасидаги товар ҳамда хизматлар 
ҳаракатининг назарияси ёки маҳсулотни сотиш бўйича кор-
хонанинг функцияси деб тушунилади. Шу вақтда кетма-кет 
иккита концепция пайдо бўлди: ишлаб чиқаришни тако-
миллаштириш ва товарни такомиллаштириш.
Ишлаб чиқаришни такомиллаштириш концепцияси 
ўз ҳа ракатини маҳсулот ишлаб чиқариш самарадорлигига, 
маҳсулот бирлигининг таннархини пасайтириш мақсадида 
ишлаб чиқариш, технологик жараёнларнинг оптималлашу-
вига қаратади. Бошқача айтганда, кенг тарқалган ва нарх 
жиҳатидан қулай бўлган товарларга нисбатан эътиборли 
бўладилар. Шунга кўра, бу концепция эътиборининг асо-

---

185
сий объекти қилиб ишлаб чиқаришни такомиллаштириш ва 
тақсимот тизимининг самарадорлигини танлади. Мақсадга 
эришишнинг етакчи воситалари сифатида ишлаб чиқариш 
миқёсларини кенгайтириш ва маҳсулот таннархини камай-
тириш тавсия этиларди.
Товарни такомиллаштириш концепцияси маҳсулотнинг 
истеъмолчилик хусусиятларини оширишга алоҳида аҳамият 
беради. Бунда асосий тезис сифатида истеъмолчилар энг 
юқори сифатли, энг яхши эксплуатацион хусусиятларга эга 
бўлган товарга нисбатан хайрихоҳ бўладилар, деган тушун-
чани илгари сурадилар. Асосий диққат-эътибор товарга 
қаратилади, шунинг учун ҳам маркетинг ҳаракатлари товар 
сифатига, аниқроғи, унинг модернизациясига қаратилди.
Маркетинг ривожланишининг иккинчи босқичи 30-йил-
лар ўрталаридан 80-йиллар ўрталаригача даврни ўз ичига 
олади. Бу даврда эътибор сотишга, сўнгра эса истеъмол-
чига қаратилади (тижорат ҳаракатларини жадаллаштириш 
концепцияси, маркетингнинг умумий концепцияси, марке-
тинг-микс).