Ўзбекистон Республикаси Банк-молия академияси

 

Ўзбекистон Республикаси Банк-молия академияси
 
______________________________________________________________________ 
Buxgalteriya hisobining jurnal-order shakli 
Buxgalteriya hisobini memorial-order shaklida mavjud bo‘lgan kamchiliklar, 
hisob shaklini takomillashtirishni talab etardi. 1940 yillarda buxgalteriya hisobi 
shaklini talab drajasiga ko‘tarish maqsadida olib borilgan ishlar natijasida 
takomillashgan jurnal-order shakli vujudga keldi. 1949 yilda esa, sobiq SSSR Moliya 
Vazirligi ilg‘or korxonalar buxgalteriya hisobida tajribadan o‘tgan buxgalteriya hisobi 
jurnal-order shaklining me'yoriy hisob registrlarini ishlab chiqdi. Shu hisob registrini 
jurnal-order deb atalishi, ular asosida yuritiladigan hisob shaklining ham jurnal-order 
shakli deb atalishiga asos bo‘ldi. 
1960 yil 1 yanvardan qo‘llanilayotgan buxgalteriya hisobining yagona schyotlar 
rejasiga muvofiq ravishda buxgalteriya hisobining jurnal-order shakli namunali 
ravishda ishlab chiqildi. Buning natijasida xo‘jalik yurituvchi subyektlar buxgalteriya 
hisobi printsiplariga o‘zgarishlar kiritildi. Jurnal-order shakliga qadar buxgalteriya 
hisobining memorial-order shakli qo‘llanilib kelardi. 
Buxgalteriya 
hisobining 
Jurnal-order 
shakli 
boshlang‘ich 
xo‘jalik 
ma'lumotlarini guruhlab jamlash printsipiga asoslangan. Bu jamlashda buxgalteriya 
hisobi hamma bo‘limlari bo‘yicha xo‘jalik mulklari va jarayonlarini sintetik va analitik 
hisobi ta'minlanadi. 
Hisobot oyidagi dastlabki hujjat ma'lumotlarini tizimlash va jamlash hisobga 
olinishi kerak bo‘lgan mablag‘ va xo‘jalik jarayonlarini ular foydalanishi bo‘yicha aks 
ettirish imkoniyatini beruvchi hisob registrlarida olib boriladi. Demak, memorial-
orderlarni tuzish zaruriyati kolmaydi. Buxgalteriya hisobining jurnal-order shaklida 
boshlang‘ich xo‘jalik ma'lumotlari to‘g‘ridan to‘g‘ri jurnal-order va yordamchi 
vedomostlarda aks ettirilib boriladi. 
Jurnal-order hisob registri yozuvlarni xronologik va tizimli aks ettirib borishga 
mo‘ljallangan. Xo‘jalik yurituvchi subyektlarning ba'zilarida bir turdagi xo‘jalik 
jarayonlarining ko‘p sodir bo‘lishi yordamchi vedomostlardan foydalanish zaruriyatini 
tug‘diradi. Oy davomidagi bir xil xo‘jalik jarayoni ko‘p sodir bo‘lganligi sababli 
yordamchi qaydnomada aks ettirilib boriladi, oy oxirida esa, jamlangan ma'lumotlar 
jurnal-order hisob registriga ko‘chiriladi. Yordamchi vedomostlar bir vaqtda ikki 
vazifani bajaradi. Birinchidan, jurnal-orderga ma'lumotlar aks ettrilishiga xizmat qilsa, 
ikkinchidan, analitik hisob registr sifatida ham foydalaniladi. 
Yordamchi vedomostlar buxgalteriya hisob obyektlarini guruhlashda ham 
ahamiyatlidir. Masalan, muomala xarajatlarini (savdo korxonalarida), umum ishlab 
chiqarish xarajatlarini (ishlab chiqarish korxonalarida) guruhlash zaruriyatida ham 
yordamchi vedomostlardan foydalaniladi, ularda tegishli ma'lumotlar jamlanadi va oy 
ohirida jurnal-orderda aks ettiriladi. Boshlang‘ich xo‘jalik ma'lumotlarini jurnal-
orderlarda to‘g‘ri guruhlashni ta'minlash maqsadida schyotlar krediti bo‘yicha 

---