Ўзбeкистон рeспубликаси халқ таълими вазирлиги ўҚувчиларни касб-ҳунарга йўналтириш ва психологик-педагогик республика ташхис маркази

Кичик мактаб ёшидаги ўқувчиларнинг умумий хусусиятлари: 
Муваффақияциз ўқув фаолияти, ўқитувчи билан зиддиятли 
муносабатлар ва синфдаги тан олинмаслик, тан олинишга бўлган эҳтиёжни 
йўқотишига олиб келади, бу эса болаларда ҳаётга зарарли мудофаа 
механизмларини келтириб чиқаради. Пассив хатти-ҳаракатлар билан 
изоляция, дангасалик, бефарқлик, хаёлпарастлик пайдо бўлади. Фаол хатти-
ҳаракатлар билан ҳимоя тажовузга айланиши мумкин, мактабнинг бошқа 
соҳаларда, шу жумладан асоциал фаолиятда муваффақияцизлиги. 
Бошланғич мактабда ўқишнинг охирига келиб, ўқитувчининг талаблари 
ва нуқтаи назарига қарши ўзларини даъво қиладиган болалар гуруҳлари 
(кўпинча ўғил болалар) синфда шаклланиши мумкин. Бу ёшда болалар 
аллақачон чекиш, гиёҳванд моддалар билан боғлиқ барча нарсаларга 
қизиқишмоқда. Бу улар учун тақиқланган номаълум дунё бўлиб хизмат қилади 
ва ҳамма нарса нотаниш ва тақиқланган бўлиб, алоҳида қизиқиш уйғотади. 
Ёмон одатларга қўшилишнинг муҳим омили, шунингдек, хавф билан 
боғлиқ бўлган барча нарсалар айниқса жозибадор бўлиб кўринса, бошланғич 
мактаб ёшидаги табиий ўзини ўзи йўқ қиладиган хатти-ҳаракатлар босқичига 
хос бўлиши мумкин. Бу асосан ўғил болаларга тегишли. Бола “жасорат 

---

мўжизаларини” “мамнуният билан намойиш этади: оқибатлари ҳақида 
ўйламасдан, пойга машинаси олдида йўлни кесиб ўтади, томга кўтарилади, 
бошқа кўплаб “феълларни” қилади. Агар болада ўзини-ўзи бошқариш 
функциялари этарли даражада шаклланмаган бўлса, хавфга интилиш 
девиант хатти-ҳаракатларга олиб келиши мумкин. 
Бошланғич мактаб ёшидаги болаларда чекиш ва алкоголизмнинг олдини 
олиш, организмга зарарли таъсирларни тушунтиришга асосланиб, болаларда 
одам анатомияси ва физиологияси соҳасидаги асосий билимларнинг 
этишмаслиги туфайли қийинлашади, шунинг учун улар чекиш ва спиртли 
ичимликларни истеъмол қилишда мавҳум, шахсан аҳамиятсиз муносабатга 
эга. Бу ёмон одатларнинг эрта олдини олиш учун маълум талабларни 
белгилайди. Масалан, болаларга тамаки маҳсулотларининг зарарли таъсири 
ҳақида хабар бериш инсоннинг нафас олиш тизимига тутунни салбий 
таъсирини мажозий ва қулай тарзда тушунтириш керак, бу тизим қандай 
ишлашини ва нима учун уни ҳимоя қилиш кераклигини тушунтириш керак ва 
ўқувчиларга кейинги синфларда батафсил маълумот беришга вақт 
ажратмаслик керак.