Ўзбeкистон рeспубликаси халқ таълими вазирлиги ўҚувчиларни касб-ҳунарга йўналтириш ва психологик-педагогик республика ташхис маркази

4.5. Психологик хусусиятлар 
Хулқ-атворнинг аддектив шаклларига эга бўлган шахсларнинг қуйидаги 
психологик хусусиятлари ажралиб туради (Б. Сегал): 
- кундалик ҳаётдаги қийинчиликларга чидамлийликнинг пасайиши, инқирозли 
вазиятларга яхши бардошлик; 
- ташқи кўринишдаги устунлик билан уйғунлашган яширин нуқсонли 
комплекс; 
- эмоционал муносибатларнинг қўрқув билан бирга уйғунлашган ташқи 
хушмуомалалик; 
- ёлғон гапириш истаги; 
- бошқаларнинг айбсизлигини билиб, уларни айблаш истаги; 
- қарор қабул қилишда масъулиятдан қочиш истаги; 
- стереотиплик, хатти-ҳаракатларнинг такрорланиши; 
- қарамлик; 
- хавотирлик. 
Одатда, руҳий жиҳатдан соғлом одамлар (автоматик равишда) кундалик 
ҳаёт талабларига осонлик билан мослашадилар ва инқирозли вазиятларга 
қийинроқ чидашади.Турли қарамликка дучор бўлган одамлардан фарқли 
ўлароқ, улар инқирозлар ва ҳаяжонли ноанъанавий ҳодисалардан қочишга 
ҳаракат қилишади. 
Аддиктив шахс хавф-хатарни енгиш тажрибаси мавжудлиги туфайли 
таваккал қилиш импулси билан ажралиб турадиган "кучли ҳисларга ташналик 
" (В.А. Петровский) феноменига эга. 
4.6. Ижтимоий таъсир чоралари. 
Баъзи 
одамларнинг 
хатти-ҳаракатларидаги 
оғишларнинг 
муқаррарлигини англаш жамиятнинг турли хил ижтимоий чекиниш шакллари 
билан доимий кураш олиб бориш зарурлигини истисно қилмайди. Кенг 
ижтимоий маънода ижтимоий назорат деганда жамиятга хулқ-атворнинг 
исталмаган (оғиш) шаклларига уларни йўқ қилиш ёки минималлаштириш 

---

мақсадида таъсир қилиш воситалари ва усулларининг бутун мажмуаси 
тушунилади. 
Ижтимоий назоратнинг асосий механизмлари: 
• ташқаридан, шу жумладан жазолар ва бошқа чекловлар орқали амалга 
ошириладиган тегишли назорат; 
• ижтимоий нормалар ва қадриятларни ички назоратга олиш; 
• қонунга бўйсунувчи гуруҳ билан идентификация қилиш натижасида юзага 
келган билвосита назорат; 
• "назорат", мақсадларга эришиш ва эҳтиёжларни қондиришнинг ноқонуний 
ёки ахлоқсиз муқобил усулларининг кенг мавжудлигига асосланган. 
Хулқ-атвори бузилиши бўлган ўқувчиларни аниқлаш учун сиз "Одам, 
дарахт, уй" расмли метод (шахсни ўрганишнинг проектив техникаси), Басса-
Дарки сўровномаси (агрессив ва қарама-қаршилик реакцияларини 
диагностикасига қаратилган), хатти-ҳаракатлардаги оғишларнинг табиатини 
кузатиш усули орқали диагностика варағидан фойдаланишингиз мумкин..