Ўзбекистон республикаси халқ

Egoizm holatidagi o‘z-o‘zini o‘ldirish sabalari tufayli o‘zini o‘ldirishlik asosida 
individning jamiyatdan begonalashuvi, uni boshqarishda jamiyat ta’sirining 
yo‘qolganligi, sotsial aloqalarning uzilganligi, jamoadan ajralib qolganligi kabi 
xolatlar yotadi. Bunday xolatda individ o‘zini bechora, begona, nochor, hayotdan 
bezigan, tragizm ruhida bo‘ladi, O‘z hayotining ma’nosini yo‘qotadi. Haddan 
tashqari yakkalanib qolishlik, jamoadan ajraganligi “jamoa” hissiyotini yo‘qligi 
“sotsial g‘am chekishlik” ijtimoiy maqsadlarni yo‘qligi, sotsial aloqadorlikning 
ijtimoiy hayotga bog‘liqlikning buzilishi, buning natijasida ijtimoiy guruhlarning 
inqirozi, diniy, oilaviy, siyosiy va boshqalarning shaxsga nisbatan ta’sirini 
yo‘qolishi nihoyat darajada kuchsizlanib ketishi o‘z-o‘zini o‘ldirishga olib keladi. 
Alturistik holatidagi o‘z-o‘zini o‘ldirish. Bu holatdagi o‘lim shaxsiy 
manfaatlarning tamoman sotsial manfaatlar tomonidan yutib yuborilishi, individning 
o‘z mustaqilligini sezmay qoladigan paytlarda sodir bo‘ladi. Bunday o‘lim turiga 
Dyurkgeym keksalar, kasallarning o‘z-o‘zini o‘ldirishi, eri o‘lgandan so‘ng tul 
xotinning o‘z-o‘zini o‘ldirishi, qul egasi o‘lgandan so‘ng qulning o‘zini-o‘zi 
o‘ldirishi kabilarni kiritdi. Bunday holatlar arxaik jamiyatda ko‘p sodir bo‘lgan. 
Anomiya holatidagi o‘z-o‘zini o‘ldirish holatidagi o‘lim asosan yirik ijtimoiy 
inqiroz, iqtisodiy o‘pirilishlar paytida uchraydi. Individ sotsial qayta o‘zgarishlar, 
yangi sotsial talablarga nisbatan moslashish qobiliyatini yo‘qotadi. Jamiyat bilan 
aloqasini uzadi. Ijtimoiy anomiya holati davrida aniq qoidalar va axloq 
normalarining yo‘qligi eski davr qadriyatlari buzilgan, yangisi esa hali 
shakllanmagan davr bo‘lib, individlarning ayrimlarida axloqiy holatlar buziladi. 
Ijtimoiy struktura chayqalib parokanda bo‘lib turgan davrda ayrim individlar tezda 
yuqori lavozimlarga ko‘tariladi, boshqalar esa o‘z ijtimoiy mavqeini yo‘qotadi. 
Ijtimoiy muvozanat buzilishi bilan o‘z-o‘zini o‘ldirish ayniqsa, savdo xodimlari va 
2
E.Giddens «Sotsiologiya» Toshkent «Sharq» 2002. 790 b 

---

71
ishbilarmonlar saflarida ko‘p uchraydi. Chunki Dyurkgeym fikricha, savdo va 
sanoat dunyosi vakillarining haddan tashqari boyib olishiga intilishi bu harakatga 
nisbatan qattiq chora-tadbirlarning yo‘qligi yoki hech qanday qarshilikka 
uchramasligi oqibatida ularning axloqiy va psixik muvozanati buziladi, axloq va 
psixikasida nomutanosiblik vujudga keladi. Shunday qilib, ijtimoiy tartibning 
bo‘shashganligi tufayli anomiya asosida o‘z-o‘zini o‘ldirish hollari ro‘y beradi. 
Agar jamiyat insongan nisbatan zaruriy ta’sir o‘tkaza olmasa, uni himoya qila 
olmasa munosabatli holatning sodir bo‘lishi muqarrar.