Ўзбекистон республикаси халқ

 
4.3. Voyaga yetmaganlar o‘rtasida o‘z joniga qasd qilishning nazariy 
sabablari, mavjud muammolari

---

73
Butun jahon sog‘liqni saqlash tashkiloti tomonidan o‘tkazilgan bir necha yillik 
ilmiy izlanish va so‘rovlar natijasida, o‘z joniga qasd qilish holatlarini keltirib 
chiqaruvchi quyidagi asosiy omillar mavjudligi haqida to‘xtamga kelingan. 
1. Tushkunlik holati va asabiy buzilishlar; 
2. Alkogolizm va narkotik moddalarni iste’mol qilish, ular ta’siriga berilish; 
3. O‘z joniga qasd qilish haqida o‘ylash, bunga tayyorgarlik ko‘rish, bunga 
taalluqli bo‘lgan zararli diniy g‘oyalar; 
4. Tanholik, qo‘llab-quvvatlashni yo‘qotish yoki himoyasiz qolish; 
5. Qisilishlar, og‘ir muammolarga yo‘liqish va ularni hal qilishdagi irodasizlik; 
6. Qariyalik davri; 
7. Modellashtirish, oilada o‘z joniga qasd qilish, irsiyat, bu borada kimgadir taqlid 
qilish; 
8. Iqtisodiy muammolar yoki ishdagi ziddiyatlar, ular bilan bog‘liq boshqa 
holatlar; 
9. Turmushdagi muammolar, oilaviy patologiya; 
10. Asab buzilishi faktorlari, javobsiz muhabbat, zo‘ravonlik, jahl, qo‘rslik; 
11. Jismoniy kasallik. 
Voyaga yetmaganlar o‘rtasida o‘z joniga qasd qilish holatlari sabablari 
AQShda voyaga yetmagan Djon ismli bolaning o‘z joniga qasd qilganligi holati 
misolida quyidagicha izohlanadi. 
“Aziz ota-onam va boshqalar. Meni qilmishim uchun kechiringlar, sizlarni 
jondan ortiq yaxshi ko‘raman. Iltimos, mening qilmishim uchun o‘zingizni 
ayblamang. Bu mening aybim. Agar men bu ishni hozir qilmaganimda baribir 
keyinchalik qilar edim. Hamma bir kuni hayotdan ko‘z yumadi, faqat men vaqtliroq 
vafot etaman. Hurmat bilan Djon”.
Aynan shu tariqa bir yil ichida AQShda 2000 nafarga yaqin “tineyjerlar” o‘z 
joniga qasd qiladi. Bo‘lib o‘tadigan suiqasdlarni yarmidan ko‘pi klinik 
asabiylashish, o‘zini kamsitilgan sezish, nochorlik kabi sabablar bilan bog‘liqdir.
Ammo, ko‘pgina joniga qasd qilmoqchi bo‘lgan “tineyjerlar” (13-18 
yoshdagilar) o‘z jahllari, ichki qo‘zg‘olonlari bilan kurashishadi.
Bundan tashqari, joniga qasd qilmoqchi bo‘lgan o‘smirlar ko‘pincha asabiy 
holatda bo‘lib, oilaviy muammolar, qo‘pol munosabatlar, ijtimoiy tanholik 
girdobida bo‘lishadi. Ularning harakatlari qattiq asabiylashishdan, ota-ona yoki 
o‘zining ishsizligidan, oiladagi moliyaviy qiyinchiliklardan, do‘stlari bilan 
munosabatdagi muammolaridan kelib chiqadi.
Maktabdagi asabiylashish orqali o‘z joniga qasd qilish “tineyjerlar” orasida eng 
keng tarqalgan suitsid holatidir.
O‘quvchilarning bir guruhi uchun darslarni o‘zlashtirish katta va hal qilib 
bo‘lmaydigan muammo bo‘lsa, boshqalari uchun jamoada o‘z o‘rnini topish yana 
bir katta muammo hisoblanadi. 
Ba’zi olimlarning fikricha yoshlik, o‘smirlik davri o‘z o‘zidan muammoni 
keltirib chiqaradi. 
Yoshlik tez o‘sish davri bo‘lganligi bois kundalik hayotdagi turli to‘siqlar va 
muammolar bilan bog‘liq kechinmalar va vaziyatlar bolalarni ularning yechimini 

---

74
topishga o‘zicha yondashishga undaydi. Yechimi topilmagan muammolar esa 
ko‘pchilik hollarda bola ongida o‘z joniga qasd qilish bu yo‘ldagi eng tez va qulay 
usul ekanligi kun sayin rivojlana boradi.
Yoshlar va o‘smirlar jamiyatdagi holatlarga boshqa yoshdagi kishilardan farqli 
o‘laroq qattiq asabiylashish va jahl bilan javob berishadi.
Tahlillar shuni ko‘rsatadiki, o‘smirlarning boshqalarga taqlid, ko‘zlangan 
natijaga yeta olmaslik, o‘z navbatida voyaga yetmaganlar ongining ta’sirchanligi o‘z 
joniga qasd qilishga imkon tug‘diradi. 
O‘tkazilgan izlanish va monitoring ko‘rsatkichlari dunyoda joniga qasd qilish 
holatlari ko‘pincha omadsiz tugashi va faqatgina 100/1 holatda mo‘’jiza ro‘y 
berishini ko‘rsatmoqda. 
Joniga qasd qiluvchilarning biri hayotdan ko‘z yummoqchi bo‘lsa, boshqalari 
shu yo‘l bilan og‘ir vaziyatda bo‘lganliklarini namoyish etishib, atrofdagilarni 
qo‘rqitmoqchi bo‘ladilar. 
Tahlillarga ko‘ra, dunyoda 1955 yildan (taxminan 60 yil) beri o‘z joniga qasd 
qilish holatlari 2 baravarga ko‘paygan.
Buning sabablari tahlil qilinganda, quyidalar ma’lum bo‘ladi.
Birinchidan, aholi, xususan, yoshlar sonining ko‘payib borayotganligi, o‘qish 
hamda ishga joylashishdagi raqobat munosabatlari, bunda “orzularning barbod 
bo‘lishi”, hayotdan qoniqishning yo‘qolishi hisoblanadi. 
Ikkinchidan, kundalik qiyinchiliklar oiladagi muammolar o‘z-o‘zidan oilaviy 
hamjihatlikni buzadi va a’zolarini bir-biridan uzoqlashtiradi. Natijada, oilada o‘zaro 
nazorat qilish darajasi va ta’siri pasayadi hamda yoshlarni zararli ta’sirlar, xususan 
narkotik moddalar va spirtli ichimliklar iste’mol qilishiga olib keladi. Bu kabi 
zararli ta’sirlarga berilgan barcha shaxslar esa tushkunlikka berilib, irodasizlikni 
namoyon etishadi va oxirgi chora sifatida o‘z joniga qasd qilishni tanlashadi. 
Ko‘rsatkichlar bo‘yicha dunyo bo‘yicha 75% (tineyjerlar) o‘smirlar narkotik va 
alkogolli mahsulotlar iste’mol qilishadi.
Oxirgi yillardagi mass-media, badiiy adabiyotlar va filmlar o‘smirlarga 
namuna bo‘lib, o‘z joniga qasd qilishni ongiga singdirishini tezlashtirayotgan asosiy 
omillar sifatida namoyon bo‘lmoqda.
Masalan, 1987 yilda Nyu-Djersida (AQSh) bir guruh (4 nafar bolalar) o‘z 
joniga qasd qilishadi va o‘nlab o‘smirlarga “namuna” bo‘lishadi. Bu voqeadan so‘ng 
bir hafta o‘tib, yana 2 nafar o‘smir o‘z joniga qasd qilib, vafot etadi. 
Profilaktik izlanishlar va tadqiqotlar o‘tkazish orqali ushbu holatlar o‘rganib 
chiqilgan bo‘lsada, o‘z joniga qasd qiluvchilarning aniq sonini aniqlashga imkon 
bermaydi. Chunki, aksariyat hollarda bu mavhum holatda ro‘y berishi bilan 
muammoni chuqurlashtiradi. 
Olimlar o‘z joniga qasd qilishning oldini olish tizimini ishlab chiqish ustida 
izlanishayotgan bo‘lsalarda, ammo hali bir to‘xtamga kelishmagan.
Shunday bo‘lsada, ular bu muammoga butun jamiyatning nazarini qaratibgina 
qolmay, balki uning yechimini topish muhim ahamiyatga ega ekanligini 
ta’kidlashmoqda.