Ўзбекистон республикаси қишлоқ ва сув хўжалиги вазрлиги тошкент давлат аграр университети

6 - расм. Универсал корпус учун бурчакларининг ўзгаришини
тасвирловчи эгри чизиқ
Ясовчиларнинг шудгор деворига нисбатан энгашиш бурчаклари нинг ўзгариш қонунияти графигини қуриш учун корпуснинг олд кўриниши дала тамон қиррасидан ихтиёрий масофа узоқликда (3 – расмга қаранг) вертикал чизиқ ўтказилади. Чизиқнинг № 0 ясовчи билан кесишган нуқтасини к ҳарфи билан белгиланади. Юқорига (масштабда) масофа ўлчаниб горизантал чизиқ ўтказилади ва бу чизиқ билан вертикал чизиқнинг кесишган нуқтасини е ҳарфи билан белгилаб, уни координата боши деб қабул қилинади ва координатлар ўқи ўтказилади. Горизонтал йўналишда Х, вертикал йўналишда У ўқи белгиланади. Устки №10 ясовчи билан У ўқининг кесишган нуқтасини ƒ ҳарфи билан белгиланади, кƒ- чизиғини қийматига тенг деб қабул қилинади. Универсал корпуслар учун бурчаклари ўзгаришини тасвирловчи эгри чизиқнинг графигини қуриш учун, энг авввло танланган масштаб (мисол учун 0,2....0,6 град/мм)да ва бурчаклар қийматлари асосида масофа формула ёрдамида ҳисоблаб топилади.
мм
Унинг аниқланган қиймати юқорида жойлашган ясовчига ўлчаб қўйилади ва чизмада белгиланади.
Кейин, бошлангич ясовчи (№0) га бурчаклар қийматлари фарқи шартли бирликда қуйидаги формула
мм
ёрдамида ҳисоблаб топилади ва унинг қийматини 0 ясовчига қўйилади, кd масофа белгиланади. e ва d нуқталар тўғри чизиқ билан бирлаштирилади.
eƒ ордината, яъни Х ўқидан юқорида қанча ясовчи жойлашган бўлса, ƒί кесма хам шунча, ўзаро тенг бўлакларга бўлинади (6-расм). кесмадаги нуқталар е нуқта билан туташтирилади. Туташтирилганда ҳосил бўлган чизиқларнинг ясовчилар билан кесишган нуқталари ўзаро туташтирилиб, eƒ ва ƒί кесмаларда универсал корпус ясовчиларининг шудгрр деворига нисбатан энгашиш бурчагининг ўзгариш қонуниятини белгиловчи парабола қурилади.
Шундай илиб бурчакларининг ўзгариш қонунини тасвирловчи эгри чизиқ пайдо бўлади.
Бу эгри чизиқ ҳар бир ясовчи учун бурчагини аниқлаш имконини беради. Бунинг учун эгри чизиқдаги ... қулочлар мм.да ўлчаниб, қуйидаги формулага қўйилади,
= ,
бурчаклар ҳисобланади ва ҳарқайси ясовчи учун бурчагининг тегишли қиймати аниқланади.
Универсал корпус учун қурилган eί параболани қуйидаги формула ёрдамида ҳам қуриш мумкин.

Бу ерда: - Х ўқидан бурчаги изланаётган ясовчигача бўлган баландлик;
= - бурчаги изланаётган ясовчнинг параболадаги қулочи(ординатаси);
2Р - параболанинг параметри.
Параметр қуйидагича аниқланади:
,
Бу ерда: n-чизмада “Х” ўқидан энг юқорида жойлашган ясовчигача бўлган масофа;
m – қабул қилинган масштабда параболанинг энг катта қулочи (ƒί ёки ).
= ƒί = , мм
Маданий корпус учун бурчакларининг ўзгариш қонуниятини тасвирловчи эгри чизиқни қуриш фақат қуйидагича тенглама ёрдамида амалга оширилади:
= = , см
Бу ерда: у - бурчаги изланаётган ясовчнинг Х ўқига нисбатан жойлашиш андлиги, см.
- бурчаги изланаётган ясовчнинг параболадаги қулочи ( ординатаси), см.
Бу ерда ҳам универсал корпус ясовчиларининг шудгор деворига нисбатан ўрнатилиш бурчакларининг ўзгаришини белгилайдиган дастлабки маълумотлар , бурчаклари берилади (7 – расм).