Ўзбекистон республикаси олий таълим, фан ва инновациялар вазирлиги тошкент давлат иқтисодиёт университети

Умуман олганда, ҳукуматнинг ижтимоий ҳимоя чоралари минимал таъсир кўрсатди. 4.6- расм шуни кўрсатадики, нафақа оладиган уй хўжаликлари (уларнинг асосий даромад манбаи сифатида ёки қўшимча даромад сифатида) пандемия туфайли жон бошига ўртача даромаднинг 25,3 фоизга пасайиши кузатилиши мумкин эди, ҳукуматнинг ижтимоий ҳимояси чоралари буни 3,5 фоизга камайтирди. Аксинча, барча уй хўжаликларида ижтимоий ҳимоя чоралари фақат 0,4 фоизга пасайишига олиб келди.

2. Иқтисодиёт ва Ўзбекистон оилаларини ҳимоя қилиш учун қўшимча молиявий рағбатлантириш

ХВФ, Жаҳон банки ва Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг глобал фикрлашича, молиявий рағбатлантириш тўплами болалар, кексалар ва ногиронлиги бор кишиларга бериладиган умрбод цикл бўйича имтиёзларни ўз ичига олиши керак. Жаҳон банкининг собиқ бош иқтисодчиси Мартин Раваллион "Ялпи ички маҳсулотнинг 2 фоизидан камроғини ташкил этадиган пул ўтказмаларини молиявий таъсири етарли эмас" деб таклиф қилди. Ўзбекистоннинг фавқулодда вазиятлар оқибатларини бартараф этиш харажатларини ҳисоблаш учун маълумотларнинг етарли эмаслигига қарамай, Оксфам (Oxfam) (2021) томонидан ўтказилган таҳлиллар шуни кўрсатадики, Ялпи ички маҳсулотга нисбатан фоизлар сифатида Ўзбекистоннинг жавоб харакатлари бошқа кўплаб паст ва ўрта даромадли мамлакатларнинг жавоб харакатларига нисбатан кам бўлган.
Пандемиянинг универсал характерини ва бойлик квинтиллари бўйича уй хўжаликлари даромад йўқотишларини бошдан кечирганлигини ҳисобга олган ҳолда, фавқулодда вазиятларда ёрдамни ижтимоий ҳимоя қилиш компонентини универсал ҳолга келтириш зарур. Бу, айниқса, уй хўжаликларининг аксарияти кам ёки хавфли даромадлар билан яшайдиган ва даромадлари йил давомида жуда ўзгариб турадиган Ўзбекистонда яққол кузатилади.
Ўзбекистонда қисман самарали ижтимоий ҳимоя тизими мавжудлигини ҳисобга олиб, ҳар қандай фавқулодда вазият чоралари мавжуд бўлган нарсаларга асосланиши мумкин. Мавжуд тизимдан фойдаланган ҳолда, таклиф этилаётган чора-тадбирлар маъмурий жиҳатдан содда ва бутун Ўзбекистон бўйлаб уй хўжаликларининг аксариятини қўллаб-қувватлашнинг самарали воситаси бўлади. Ҳукумат, шунингдек, 2020 йил охирида мамлакат миқёсида расмийлаштирилган ягона рўйхатга олиш китоби орқали болаларни парвариш қилиш ва оилавий нафақаларга рўйхатдан ўтишни автоматлаштириши мумкин эди.
Ушбу бўлим 2020 йилда қуйидаги чора-тадбирларни қабул қилганида, ҳукумат фавқулодда вазиятларда олиб борган чораларининг мамлакатга таъсирини оширарди:
Болаларни парвариш қилиш учун бериладиган нафақани 2 ёшгача бўлган барча болаларни қамраб олиши учун кенгайтириш.
Оилаларга тўланадиган нафақани/ёрдамни қуйидаги болаларга тақдим этилиши учун кенгайтириш:
1-сценарий: 2-14 ёшдаги барча болалар
2-сценарий: 2-17 ёшдаги барча болалар
Солиқ томонидан молиялаштириладиган қарилик учун ижтимоий нафақани, шу жумладан, ижтимоий суғурта қилдирмайдиган пенсия ёшидаги барча кекса одамлар учун мавжуд бўлишини кенгайтириш.
Барча ногирон болаларнинг ногиронлиги бўйича нафақа олишини ва бошқа ногиронлик нафақасини ололмаётган барча ногиронларнинг, улар ишлаётган ёки ишламаган бўлишидан қатъий назар, солиқ ҳисобидан тўланадиган ногиронлик схемаларини кенгайтириш. Шуни таъкидлаш керакки, болаларнинг ногиронлиги бўйича нафақа ўз дизайни бўйича аллақачон универсалдир, аммо маъмурий тўсиқлар туфайли фақатгина оғир ногирон болаларнинг 52 фоизигача ундан фойдаланади.