Ўзбекистон республикаси олий таълим, фан ва инновациялар вазирлиги тошкент давлат иқтисодиёт университети

5.1-жадвал: 1 ва 2-сценарий ўтказиш қийматлари ва харажатларни ЯИМга нисбатан фоизда кўрсатқичи

Схема	Ўтказиш қиймати (L2CU)	Ўтказиш қиймати (АҚШ доллари)		Қўшимча қиймат (ЯИМнинг %)
1-сценарий
2 ёшгача бўлган болалари бўлган, умуман ёрдам билан қамраб олинмаган барча уй хўжаликлари учун болаларни парвариш қилиш учун нафақа	434000 сўм	43,10 доллар		0.42%
	1 болага 131,689 сўм;	1 бола учун 13.10 доллар;
	Бир болага 108 500 сўм, агар 2 бола бўлса;	Бир болага 10,80 доллар, агар 2 бола бўлса;
2-14 ёшгача бўлган болалари бўлган, умуман ёрдам билан қамраб олинмаган барча оилалар учун оилавий нафақа	Бир болага 101 333 сўм, агар 3 бола бўлса; Бир болага 76000 сўм, агар 4 бола бўлса;	Бир болага 10,10 доллар, агар 3 бола бўлса; Бир болага 7,60 доллар, агар 4 бола бўлса;		0.75%
	Бир болага 60,800 сўм, агар 5 бола ва бошқалар бўлса	Бола бошига 6.00 доллар, агар 5 бола ва бошқалар бўлса
Пенсия ёшидан юқори ёшда бўлган, умуман ёрдам билан қамраб олинмаган барча одамлар учун кексалик нафақаси	315,030 сўм	31 доллар		0.05%
	466,682 сўм (болалар ногиронлиги бўйича нафақа)	46 доллар (болалар ногиронлиги бўйича нафақа)
Қаттиқ ногиронлиги бўлган, умуман ёрдам билан қамраб олинмаган барча одамлар учун ногиронлик нафақаси	3115,030 сўм (ногиронлиги бўйича ижтимоий пенсия)	31 доллар (Ногиронлиги бўйича ижтимоий пенсия)		0.01%
	513,350 сўм (болаликдан ногиронларга нафақа)	51 доллар (Ногиронлиги бўйича ижтимоий пенсия)
Жами			1.22%

2-сценарий
2 ёшгача бўлган болалари бўлган умуман ёрдам билан қамраб олинмаган барча уй хўжаликлари учун болаларни парвариш қилиш учун нафақа	434000 сўм	43.10 доллар	0.42%
	1 болага 131,689 сўм;	1 бола учун 13.10 доллар;
	Бир болага 108 500 сўм, агар 2 бола бўлса;	Бир болага 10,80 доллар, агар 2 бола бўлса;
2-17 ёшгача бў лган болалари бўлган умуман ёрдам билан қамраб олинмаган барча уй хўжаликлари учун оилавий нафақа	Бир болага 101 333 сўм, агар 3 бола бўлса; Бир болага 76000 сўм, агар 4 бола бўлса;	Бир болага 10,10 доллар, агар 3 бола бўлса; Бир болага 7,60 доллар, агар 4 бола бўлса;	0.89%
	Бир болага 60,800 сўм, агар 5 бола ва бошқалар бўлса	Бола бошига 6.00 доллар, агар 5 бола ва бошқалар бўлса
Пенсия ёшидан юқори бўлган умуман ёрдам билан қамраб олинмаган барча одамлар учун кексалик нафақаси	315,030 сўм	31 доллар	0.05%
	466,682 сўм (ногиронлиги бор болаларнинг нафақаси)	46 доллар (болалар ногиронлиги бўйича нафақа)
Қаттиқ ногиронлиги бўлган умуман ёрдам билан қамраб олинмаган барча одамлар учун ногиронлик нафақаси	3115,030 сўм (ногиронлиги бўйича ижтимоий пенсия)	31 доллар (Ногиронлиги бўйича ижтимоий пенсия)	0.01%
	513,350 сўм (болаликдан ногиронларга нафақа)	51 доллар (Болаликдан ногиронлар учун нафақа)
Жами		1.36%

Схемаларнинг тўлиқ горизонтал кенгайиши болали уй хўжаликлари ўртасидаги фаровонлик йўқотишларини сезиларли даражада камайтирарди. COVID-19 туфайли ўртача фаровонликнинг йўқолиши нуқтаи назаридан, 51-расм, икки сценарий учун ҳукуматнинг жавоб харакатлари билан эришилган таклифлар ва таклифларнинг эҳтимолий таъсири ўртасида 10-12 фоиз даражадаги фарқ мавжудлигини кўрсатди. Ажабланарлиси шундаки, 2-сценарий 14 ёшдан 17 ёшгача бўлган болалари оилага бериладиган нафақа олиш ҳуқуқини оширганлигини ҳисобга олсак, бу кўпроқ болаларни қамраб олганлиги сабабли кўпроқ таъсир кўрсатади. 1-сценарий бўйича, уй хўжаликларининг фаровонлиги 11,8 фоизга, 2-сценарий бўйича 10,3 фоизга тушган бўлар эди.


5.1-расм: Болали уй хўжаликлари ўртасида аҳоли жон бошига ўртача ойлик ўртача медиан даромадининг 2020 йил (апрелдан октябргача) пандемия прогнозлари асосида болали уй хўжаликлари прогнозларига нисбатан фоиз ўзгариши

1-сценарий

2-сценарий

Тавсия этилган сценарийлар Ўзбекистонда болаларга бериладиган барча нафақалар универсал қамраб олинишини кафолатлашини инобатга олган ҳолда, бу таъсирлар боласиз уй хўжаликлари учун унчалик аҳамиятга эга эмаслигини кутиш керак. Шунга қарамай, барча уй хўжаликларига таъсирини кўриб чиқаётганда, таклиф қилинган сценарийлар бутун аҳоли бўйлаб ҳукуматнинг жавобидан кўра кўпроқ таъсир кўрсатиши мумкинлигини кўриш мумкин. Дарҳақиқат, иккита сценарий учун 5.2-расмда ҳукуматнинг жавоб харакатлари ва таклифлари таъсирлари ўртасида 6-7 фоиз пункт фарқ борлиги кўрсатилган. Агар таклиф қилинган сценарийлар амалга оширилганда эди, Ўзбекистон уй хўжаликлари 1-сценарий бўйича аҳоли жон бошига ўртача ойлик даромадининг 15,6 фоизга, 2-сценарийга кўра 14,9 фоизга камайган бўлиши мумкин эди, бу кўрсатқич эса апрел ва октябр ойлари орасидаги ҳақиқий даромад йўқотишидан сезиларли даражада кам бўларди.


5.2-расм: Барча уй хўжаликлари ўртасида аҳоли жон бошига ўртача медиан ойлик даромадларининг ҳақиқий йўқолишига нисбатан фоиз ўзгариши (2020 йил апрел-октябр)

1-сценарий

2-сценарий

Фавқулодда ҳаёт цикли ўтказмалари ўзбекистонликларга бутун ҳаёт цикли бўйлаб таъсир қилиши мумкин бўлса-да, болаларнинг фаровонлик йўқотишларининг энг катта пасайишига дуч келишади. 5.3-расм шуни кўрсатадики, энг муҳим таъсир 0-14 ёшгача бўлган болалар орасида (14 ёш оила нафақаси учун ҳозирги чеклов ёши). 1-сценарийга кўра фаровонлик йўқотилишининг 10-14 фоизга пасайишига олиб келган бўлар эди ва 2- сценарийга кўра бу кўрсатқич 11-15 фоиз даражага кўтарилган бўлар эди. Иккала сценарий ўртасидаги фарқни 15-19 ёшдаги болалар орасида кўриш мумкин, чунки 2- сценарий, оилавий нафақа олиш ҳуқуқини 17 ёшгача узайтиради, бу 1-сценарий бўйича 17 фоизга нисбатан 13 фоизга камайишига олиб келади. 30-34 ёшдаги шахслар, уларнинг кўплари ёш болаларнинг ота-оналари, иккала сценарий бўйича ҳам 11 фоизга пасайиш кузатилади. Кекса одамларга камроқ таъсир кўрсатиши мумкин, чунки қисман мавжуд кво ҳолати аллақачон юқори пенсия таъминотини кафолатлаган. Шунга қарамай, болали уй хўжаликларида яшовчи кекса одамлар, ўз фаровонлиги йўқотишларининг сезиларли даражада пасайишига дуч келишади.


5.3-расм: 1 ва 2-сценарийлар бўйича жон бошига ўртача ойлик даромаднинг беш йиллик ёш гуруҳи бўйича даромадларнинг ҳақиқий йўқолишига нисбатан (2020 йил апрел-октябр) нисбат фоиз ўзгариши