Ўзбекистон республикаси олий таълим, фан ва инновациялар вазирлиги тошкент давлат иқтисодиёт университети

Мавжуд ижтимоий ҳимоя схемаларини вертикал равишда кенгайтириш

2020 йил 1 сентябрда солиқ ҳисобидан молиялаштириладиган "Болаликдан ногиронлар учун нафақа", "Ногиронлик бўйича ижтимоий нафақа" ва "Қарилик учун ижтимоий нафақа" учун ўтказма қийматлари 10 фоизга оширилди. Бундан ташқари, кекса ёшдагилар учун пенсиянинг энг кам миқдори ҳам худди шундай ставкага оширилди (4.1- жадвалга қаранг).
Жадвал 4.1: Солиқлар томонидан молиялаштириладиган мавжуд схемаларни вертикал равишда кенгайтириш

Схема	COVID дан олдинги ўтказма қиймати (сўмда)	COVID дан олдинги ўтказма қиймати (АҚШ доллари миқдорида)	Янги ўтказма қиймати (2020 йил сентябр ойидан бери) сўмда	Янги ўтказма қиймати (2020 йил сентябр ойидан бери) АҚШ доллари миқдорида	Ўтказма қийматидаги ўзгариш % ҳисобида
Болаликдан ногиронлар учун нафақа	466,682 сўм	46.40 доллар	513,350 сўм	51.00 доллар	10%
Ногиронлик бўйича ижтимоий пенсия	286,391 сўм	28.50 доллар	315,030 сўм	31.00 доллар	10%
Кексалик пенсияси	Минимал миқдор: 466,682 сўм	Минимал миқдор: 46.40 доллар	Mинимал миқдори 513,350 сўмга кўтарилди	Mинимал миқдори 51,00 долларга кўтарилди
Қарилик учун ижтимоий нафақа	286,391 сўм	28.50 доллар	315,030 сўм	31.00 доллар	10%

3. Бир марталик нақд пул ўтказиш схемаларини жорий этиш

Бундан ташқари, Ҳукумат томонидан "ночор/заиф" деб ҳисобланган уй хўжаликлари ва жисмоний шахслар учун қуйидаги бир марталик нақд пул маблағлари тақдим этилди (4.2-жадвалга қаранг). Ночор ва кам таъминланган оилаларни аниқлаш учун Ҳукумат Маҳаллаларни ижтимоий ҳимояга муҳтож оилалар ва фуқароларнинг "темир дафтарчаси" деб номланган рўйхатини тайёрлашига жалб қилди. Тахминан 580 миллиард сўм (57,6 миллион доллар) 400 000 ночор/заиф оилалар (тахминан 1,7 миллион киши) ўртасида тақсимланди, уларнинг ҳар бирига ойига 1 450 000 сўм (144 АҚШ доллари)
берилди. Қўшимча 810 минг болага ҳар бирига 50000 сўм (50 АҚШ доллари) берилди, уларнинг умумий қиймати 405.000.000.000 сўм (40.239.540 АҚШ доллари).

Жадвал 4.2: Бир марталик нақд пул ўтказмалари

схема	ёрдам олувчилар сони	ойлик пул ўтказмаси қиймати
"Ночор/Заиф" оилалар учун бир марталик нақд пул ўтказмаси	400 минг оила (1,7 миллион киши)	Бир хонадон учун 1,450,000 сўм (144,00 доллар) ва бир кишига 341,176 сўм (33,90 доллар).
16 ёшгача бўлган кам таъминланган оиладан ёки боқувчисини йўқотганлик учун нафақа ёки пенсия оладиган оиладан ёки ногирон деб таснифланган оиладан 16 ёшгача бўлган болалар	810,000 жисмоний шахслар	Ҳар бирига 500000 сўм (50.00 доллар)

4. Ҳукуматнинг COVID-19 таъсирига қарши жавобининг самарадорлиги

Ҳукуматнинг COVID-19 таъсирига қарши реакцияси натижасида ижтимоий ҳимоя тизимини қамраб олиш даражаси бироз ошди. Бир марталик нақд пул маблағлари горизонтал равишда кенгайтирилган мавжуд схемалар билан бир қаторда асосан болали уй хўжаликларига қаратилганлиги сабабли, бу таҳлилда ажабланарли даражада ўз аксини топди. 4.1-расм шуни кўрсатадики, 2020 йил январ ойида болали уй хўжаликларининг 12 фоизи солиқ ҳисобидан нафақа олаётган бўлса, уларнинг нисбати август ойида 15 фоизга кўтарилди, бу энг юқори кўрсаткич. Таққослаш учун, 2020 йил январ ойида боласиз оилаларнинг 7 фоизи нафақа олаётган эди ва бу кўрсатқич октябр ойида 10 фоизга кўтарилиб, энг юқори кўрсаткичга айланди.


COVID-19 таъсирига қарши жавоб харакатларидан болали уй хўжаликларининг озгина қисми фойда кўрган бўлса-да, улар ҳукумат жавобининг асосий мақсади бўлган. 4.2- расмдан кўриниб турибдики, 2020 йил август ойигача фавқулодда вазиятлардан қутулиш учун фойдаланиладиган уй хўжаликларининг 100 фоизи болали уй хўжаликлари эди, аммо 2020 йил сентябр ойида мавжуд схемалар вертикал равишда кенгайтирилгандан кейин бу бироз камайди. Бундан ташқари, таҳлиллар шуни кўрсатдики, апрел ва октябр ойлари орасида 2020 йилда ёрдам олувчиларнинг 61 дан 86 фоизигача бўлган қисми қишлоқ жойларда жойлашган.


Расм 4.2: COVID-19 га жавобан ижтимоий муҳофаза натижаларидан фойдаланадиган болали уй хўжаликларининг улуши бўйича фоиз тақсимоти



Ўзбекистоннинг энг қашшоқ уй хўжаликлари ўртасида солиқ ҳисобидан ўтказиладиган пул ўтказмаларининг умумий қамрови ҳали ҳам жуда паст. 4.3-расм шуни кўрсатадики, энг паст даромад квинтилидаги уй хўжаликларининг атиги 28 фоизи ва иккинчи квинтилдаги уй хўжаликларининг 14 фоизи 2020 йил учинчи чорагида солиқ ҳисобидан имтиёзлар олишган. Бинобарин, кам даромадли ҳаёт кечираётган кўплаб заиф уй хўжаликлари, айнан улар салбий механизм стратегияларига мурожаат қилишга мажбур бўлган, бундан баҳраманд бўлишга эришмади.