Ўзбекистон республикаси олий таълим, фан ва инновациялар вазирлиги тошкент давлат иқтисодиёт университети

Солиқ томонидан молиялаштириладиган имтиёзлардан жами даромаднинг ўртача улуши

Аммо шуни таъкидлаш керакки, Ўзбекистоннинг ҳаёт цикли схемаларини вертикал равишда кенгайтириш маъқул бўлса-да, баъзи уй хўжаликлари дуч келган ҳалокатли даромад йўқотишларига қарши курашиш учун пул ўтказма қийматлари етарли эмас эди.

Масалан, Ўзбекистоннинг меҳнатга лаёқатли ёши учун солиқ ҳисобидан меҳнатга лаёқатсизлиги учун нафақа, ҳам даромадни алмаштириш, ҳам ногиронликнинг қўшимча харажатларини қоплаш учун етарли даражада юқори эмас. Бундан ташқари, ишлаётган ногиронлар ногиронлик бўйича нафақа олиш ҳуқуқига эга эмаслар, аммо пандемия туфайли даромад йўқотишларига дуч келишлари мумкин. Агар улар мамлакатнинг қашшоқликни камайтиришга йўналтирилган схемаларида қатнашиш ҳуқуқига эга бўлган кам даромадли уй хўжаликларининг бир қисми бўлмасалар, улар жуда керакли ёрдамни қўлдан бой беришган бўлар эди.
4.5-расмда кўрсатилгандек, даромадларининг кўп қисмини прогноз қилинадиган манбалардан, шу жумладан мунтазам иш ҳақи ва ижтимоий таъминотдан оладиган уй хўжаликлари COVID-19 инқирози оқибатида камроқ таъсирни бошдан кечирди. Асосий даромад манбаи пандемия натижасида ўртача фаровонлик йўқотишининг 6 дан 9 фоизгача ўзгариши билан таъминланган уй хўжаликлари, пул ўтказмалари, ўз-ўзини иш билан таъминлаш ва қишлоқ хўжалигига таянадиган уй хўжаликларига нисбатан бундан анча зарар кўрди. Бинобарин, ижтимоий таъсир кўрсатиш тизимидан ташқарида бўлган, шунингдек, ҳар қандай фавқулодда вазиятларни ўтказиш чораларидан четда қолган, олдиндан айтиб бўлмайдиган даромад манбаларига эга бўлган уй хўжаликларига пандемия катта таъсир кўрсатди. Эҳтимол, ушбу уй хўжаликларида кекса ёшдаги пенсия ёки ногиронлик нафақасини оладиган бирон бир оила аъзоси бўлмасада, улар қашшоқликни камайтиришга йўналтирилган схемалар бўйича ёрдам олишга лойиқ деб топилмагандир.
4.5-расм: оила даромадларининг асосий манбаи бўйича 2020 йил (апрелдан октябргача) пандемия олди прогнозларига асосланган ҳолда аҳоли жон бошига ўртача медиан ойлик даромадларининг фоиз ўзгариши