Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим

Жаҳон психологиясида шахс назариялари 
Жаҳон психология фанида шахснинг камолоти унинг ривожланиши 
тўғрисида хилма-хил назариялар яратилган бўлиб, тадқиқотчилар инсон 
шахсини ўрганишда турлича позисияда турадилар ва муаммо моҳиятини 
ѐритишда ўзига хос ѐндашувга эгадирлар. Мазкур назариялар қаторига 
биогенетик, 
сосиогенетик, 
психогенетик, 
когнитив, 
психоаналитик, 
бихевиористик кабиларни киритиш мумкин.Уларни қуйидаги тизимда яққол 
кўриш имкониятини беради. 
SHAXSNI O'RGANISH 
BORASIDAGI NAZARIYALAR 
Biogenetik 
(S.Xoll, E.Krechmer, Z.Freyd va 
boshqalar) 
Sotsiogenetik 
Psixogenetik 
Ijt
im
oiyl
as
huv 
na
za
ri
ya
si
O'r
g
a
n
is
h
n
a
z
a
riy
a
s
i 
R
o
lla
r 
n
a
z
a
riy
a
s
i 
P
s
ix
o
d
ina
m
ik
K
o
g
init
iv
P
e
rs
o
n
a
l 

---

98 
Биогенетик назариянинг негизида йетилиш бош омил сифатида қабул 
қилинган бўлиб, қолган жараѐнларнинг тараққиѐтини ихтиѐрий хусусият касб 
етиб, улар билан ўзаро алоқа тан олинади, холос. Мазкур назарияга биноан, 
тараққиѐтнинг бош омили биологик детерминантларга (аниқлов-чиларга) 
қаратилади ва уларнинг моҳиятида ижтимоий-психологик хусусиятлар 
келтириб чиқарилади.
Тараққиѐт жараѐнининг ўзи биологик етилишнинг универсал босқичи 
сифатида шарҳланади ва талқин қилинади. Биогенетик қонунни Ф.Мюллер ва 
Геккеллар кашф қилишган, биогенетик қонуният фаннинг тараққиѐти 
назарияни ташкил қилганда ҳамда антидарвинчиларга қарши курашда муайян 
даражада тарихий рол ўйнаган. Бироқ фаннинг индивидуал ва тарихий 
тараққиѐти муносабатларини тушунтиришда қўпол хатоликларга йўл қўйилган. 
Жумладан, биологик қонунга кўра шахс психологиясининг индивидуал 
тараққиѐти (онтогенез) бутун инсониятни тарихий тараққиѐтининг (филогенез) 
асосий босқичларини қисқача такрорлайди, деган ғоя еди. 
Биогенетик назариянинг йирик намоѐндаларидан бўлмиш америкалик 
психолог С.Холл психологик тараққиѐтнинг бош қонуни деб "рекапитуласия