Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги алишер навоий номидаги

 

2.2. O’zbekiston Respublikasiga horijiy investitsiyalarni jalb qilishning 

huquqiy asoslari, sabablari va yo’nalishlari. 

 

Bir davlatdan boshqa davlatga daromad olish uchun yunaltirilgan har qanday 

shakildagi  mulkni  to’la  qonli  horijiy  investitsiya  deyishimiz  mumkin.  Ammo 

shunday mulk shakllari borki, biz ularni horijiy investitsiya deya olmaymiz. 

Masalan, elchihona chet davlat mulki hisoblanadi, yoki horijiy fuqaro shahsiy uy 

sotib olsa bu horijiy shahs mulki hisoblanadi, lekin horijiy investitsiya bo’la 

olmaydi. 

Xorijiy investitsiyalar – bu chet el investitsiyalari tomonidan yuqori darajada 

daromad olish, samaraga erishish maqsadida mutloq boshqa davlat 

iqtisodiyotining, tadbirkorlik va boshqa faoliyatlariga safarbar etadigan barcha 

mulkiy, moliyaviy, intellectual boyliklardir. 

“ Chet el investitsiyalari” tug’risidagi O’zbekiston Respublikasining 1998 

yil 30 aprelda qabul qilingan qonunining 3 –  moddasi “Chet ellik investitsiyalar 

asosan daromad ( foyda) olish maqsadida tadbirkorlik faoliyati va qonun 

hujjatlarida taqiqlanmagan boshqa turdagi faoliyat obyektlariga qo’shadiga barcha 

turdagi moddiy va nomoddiy boyliklar va ularga doir huquqlar, shu jumladan, 

intellectual mulkka doir huquqlar, shuningdek chet el investitsiyalaridan olingan 

har qanday daromad O’zbekiston Respublikasi hududida chet el investitsiyalari deb 

e’tirof etiladi ”

7

. Xorijiy investitsiyalarning umumiy tarifi F. Xeniusning 1947 yil 

AQSH da chop etilgan tashqi savdo lug’atining 2- nashrida quyidagicha berilgan: “ 

Xorijiy investitsiyalar –  bu bir mamlakat hududidan ikkinchi mamlakat 

hududigakiritilgan, eksport qilingan investitsiyalar”.

8

  

                                                            

7

 O’zbekistonning yangi qonunlari 19-son ,-T.: Adolat 1998. 532 bet 

8

 Samarxujaev B.B. Investitsii v Respublike O’zbekistan. Tashkent, 2003g. S 16. 

---

34 

 

Bizningcha  chet el investitsiyalari –  chet mamlakatlarining milliy 

iqtisodiyotga moddiy, moliyaviy va nomoddiy ko’rinishidagi muddatli 

qo’yilmalarning barcha shakillari tushuniladi. Bu quyidagilardan iborat bo’lishi 

mumkin; qo’shma korxonalarni tashkil qilishda o’z ulushi bilan qatnashish, xorijiy 

sarmoyadorlarga to’la tegishli bo’lgan korhonalarni barpo etish, xorijiy shahslar 

tomonidan qimmatli qog’ozlarni, shuningdek, zayom va kreditlar olish. Xorijiy 

investitsiyalar ichki investitsiyalardan farqli holda tashqi moliyalashtirish 

manbaiga kiradi. Xorijiy investitsiyalar qo’shma korhonalar tashkil etish, xorijiy 

investorlarga to’liq tegishli bo’lgan korhonalarni yaratish, hususiylashtirishda 

qatnashish, xorijiy sheriklar bilan bank tuzish, qimmat baho qog’ozlarni sotib 

olish, er va boshqa tabiy resurslardan foydalanish huquqiga ega bo’lishda, erkin 

iqtisodiy hududlarda faoliyat olib borishda katta va muhim ahamiyatga egadir. 

iqtisodiy omillar: 

ishlab chiqarishning rivojlanishi va iqtisodiy o’sish sur’atlarining bir 

maromda ushlab turilishi; 

jahon va alohida mamlakatlar iqtisodiyotining chuqur tarkibiy siljishlarning 

amalgam oshirilishi ( ayniqsa, fan- texnika tarraqiyoti yutuqlari va jahon hizmatlar 

bozori taraqqiyoti ta’siri ostida olib boriishi); 

ishlab chiqarishni halqaro ihtisoslashyvi va kooperasiyashuvining 

chuqurlashuvi; 

jahon iqtisodiyotini transmilliylashtirilishni o’sib borishi ( AQSH transmilliy 

korporasiya (TMK) lari horijiy filiallarining mahsulot ishlab chiqarish xajmi 

AQSH Tovar eksportidan 4 marotaba ortiqdir); 

ishlab chiqarishning baynalminallashuvi va integrasiya jarayonlarining 

chuqurlashib borishi; 

halqaro iqtisodiy munosabatlarning faol rivojlanishi va boshqalar. 

siyosiy omillar: 

capital eksporti ( importi)ni erkinlashtirish (erkin iqtisodiy hududlar ( EIX), 

offshore hududlari va boshqalar); 

rivojlanayotgan mamlakatlarda industirlashtirish siyosatini olib boorish; 

---

35 

 

iqtisodiy isloxatlarni olib borish ( davlat korxonalarini xususiylashtirish, 

hususiy sektorni va kichik biznesni qo’llab- quvvatlash); 

bandlik darajasini ushlab turish siyosatini olib borish va boshqalar. 

Investitsiyalar zamonaviy texnika va texnalogiyalar bilan qurollanish, ilmiy- 

texnik, ishlab chiqarish va aqliy imkoniyatlarini tiklashning asosiy vositadir. 

Aynan xorijiy investitsiyalar orqali milliy iqtisodiyot jonlanib, ishlab chiqarish 

zamonaviy, raqobatdoshlar tovarlar ishlab chiqarishga ixtisoslashib boradi. Bu esa 

o’z navbatida yangi ish o’rinlarining tashkil etilishi va mamlakatdagi mavjud 

iqtisodiy va ijtimoiy muammolarning hal bo’lishiga olib keladi.