Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги бухоро давлат университети

Назорат учун саволлар:
1.Жисмоний тарбия назарияси ва методикасининг мазмуни таърифлаб беринг. 2.П.Ф. Лесгафт педагог қарашлари ҳақида нима биласиз.
3. Жисмоний тарбия тизими ҳақидаги фикрингиз.
4. Ўзбекистонда жисмоний тарбиянинг ривожи ҳақида нимани биласиз.
5. Жисмоний тарбия тизимини халқчиллиги ҳақида таъриф беринг.
6. Жисман баркамоллик деганда нимани тушинасиз.
7. Шарқ мутафаккирлари маънавий бой, жисман баркамол, комил инсон масалаларини қандай тушинасиз.


II-МОДУЛ: ЖИСМОНИЙ ТАРБИЯ ВОСИТАЛАРИ


2.1.Жисмоний машқларнинг таъсир ўтказишни аниқловчи омиллар.

"Жисмоний машқлар" тушунчаси инсоннинг ҳаракатлари ва ҳаракат ҳаракатлари ҳақидаги ғоялар билан боғлиқ.

Организмнинг ҳаракатлантирувчи функцияси сифатида ҳаракатланиш - бу тананинг ёки унинг қисмларининг ташқи нарсаларга ёки бир-бирига нисбатан ҳолатининг ўзгариши. Ҳаракатлар ихтиёрий ёкиихтиёрсиз бўлиши мумкин.
Биринчиси инсон иродасига бўйсунади, иккинчиси туғма ва инсон томонидан бошқарилмайди. Жисмоний тарбия учун ихтиёрий ҳаракатлар биринчи даражали аҳамиятга эга. Ўзбошимчалик ҳаракати махсус хусусиятларга эга:
1) бу ҳар доим онгнинг вазифасидир.
2) инсон томонидан ҳаёт натижасида сотиб олинади.
3) ҳаракатларни ўргатиш ўз хоҳиш-иродасини талабага бўйсуниш даражасини оширади.
Ҳар қандай нарсадан бери ихтиёрий ҳаракат доимо онгли бўлиб, у одамга умуман инсонга таъсир қилади.Алоҳида ҳаракат элементидир. Ҳаракат ўзаро боғлиқ ҳаракатлар орқали амалга оширилади.
Ҳаракати - бу маълум бир мотор вазифасини ҳал қилишга қаратилган ҳаракатларнинг ўзига хос тизими.
Жисмоний машқлар - бу жисмоний тарбия вазифаларини амалга оширишга қаратилган, унинг қонунларига биноан шаклланган ва фойдаланиладиган восита ҳаракати. Жисмоний машқлар, бир томондан, маълум бир ҳаракат ("Мен янги жисмоний машқни ўргандим"), иккинчи томондан, такрорлаш жараёни ("бажариш") сифатида қаралади жисмоний машқлар, мен мослашувчанликни ривожлантираман ").
Жисмоний машқлар самараси биринчи навбатда таркиб билан белгиланади. Жисмоний машқларнинг мазмуни бу машқни бажаришда инсон организмида содир бўладиган физиологик, психологик ва биомеханик жараёнлардир.
Жисмоний машқлар мазмуни уларнинг соғломлаштирувчи аҳамиятини, тарбиявий ролини, шахсга таъсирини белгилайди. Жисмоний машқларни бажариш организмнинг мослашув, морфологик ва функционал қайта тузилишини келтириб чиқаради, бу соғлиқ кўрсаткичларининг яхшиланишида акс этади ва кўп ҳолларда таъсир кўрсатади. Тарбиявий роли. Жисмоний машқлар ёрдамида инсон атрофдаги ҳаракат қонунларини ва ўз танаси ва унинг қисмларини ўрганади. Жисмоний машқларни бажаришда талабалар ўз ҳаракатларини бошқаришни ўрганадилар, кўникмалар ва қобилиятларни ўзлаштиради. Бу, ўз навбатида, сизга янада мураккаб ҳаракатларини ўзлаштиришга ва спортдаги ҳаракат қонунларини ўрганишга имкон беради. Одамда восита маҳорати ва қобилияти қанча кўп бўлса, атроф-муҳит шароитларига мослашиш шунчалик осонлашади ва ҳаракатларнинг янги шаклларини ўзлаштириш осонроқ бўлади.
Жисмоний машқларни бажариш жараёнида махсус билимларнинг бутун доираси ўзлаштирилади, тўлдирилади ва чуқурлашади.
Шахсга таъсири-жисмоний машқлар кўпинча шахсий хусусиятларнинг бир қатор фавқулодда намоён бўлишини талаб қилади. Жисмоний машқлар жараёнида турли хил қийинчиликларни енгиб, уларнинг ҳис-туйғуларини назорат қилиб, одам ҳаёт учун қимматли хусусиятлар ва характер хусусиятларини ривожлантиради (жасорат, матонат, меҳнатсеварлик, қатъиятлилик ва ҳк).
Жисмоний машқлар шакли бу машқлар таркибидаги жараёнларнинг ҳам, таркибидаги элементларнинг ҳам маълум тартиб ва изчиллигидир.
Жисмоний машқлар шаклида ички ва ташқи тузилиш фарқланади. Жисмоний машқларнинг ички тузилиши ушбу машқ пайтида организмда содир бўладиган турли жараёнларнинг ўзаро таъсири, изчиллиги ва алоқаси билан белгиланади. Жисмоний машқларнинг ташқи тузилиши унинг кўринадиган шакли бўлиб, у ҳаракатларнинг фазовий, вақтинчалик ва динамик (қувват) параметрлари нисбати билан тавсифланади. Жисмоний машқлар ташқи тузилиши одатда машқлар техникаси тушунчаси билан аниқланади.
Жисмоний машқларнинг мазмуни ва шакли бир-бири билан чамбарчас боғлиқдир. Улар органик бирликни ташкил қилади ва таркиб билан шаклга нисбатан етакчи рол ўйнайди.Фаолиятини яхшилаш учун, биринчи навбатда, унинг таркибидаги тегишли ўзгаришни таъминлаш керак. Таркиб ўзгарганда, машқ шакли ҳам ўзгаради. Ўз навбатида, шакл таркибга ҳам таъсир қилади. Жамият тарихида узоқ вақт давомида ва кўпинча ҳозирги пайтда одамнинг жисмоний иши жисмоний тарбия, жисмоний машқлар ўрнини босиши мумкин деган фикр мавжуд. Дарҳақиқат, ҳар қандай инсон ҳаракати асосидаги анатомик ва физиологик қонунлар доимо бир хил бўлади. Одам нима қилишидан қатъи назар жисмоний машқларни бажаришда, унинг мушак, юрак-қон томир, нафас олиш ва марказий асаб тизимлари фаол ишлайди. Бинобарин, жисмоний фаоллик, хоҳ жисмоний машқлар бўлсин, хоҳ жисмоний меҳнат бўлсин, ҳар доим танамизга таъсир қилади, уни ишнинг юқори даражасига этказади ва шунинг учун тегишли ривожланишга олиб келади. Аммо уларнинг умумийлиги эҳтимоли шу ерда тугайди. Энг асосий фарқлар уларнинг умумийлиги билан бошланади инсонни жисмоний такомиллаштиришда меҳнат ҳаракатларига эмас, балки жисмоний машқларга аниқ устуворлиги таъминлади.
Жисмоний машқлар ва меҳнат фаолиятининг ўзига хос хусусиятлари:
1. Жисмоний машқлар инсонни жисмоний такомиллаштиришга қаратилган (ўз табиатига кўра), яъни. педагогик муаммони ҳал қилади. Меҳнат ҳаракати ишлаб чиқариш фаолияти предметига қаратилган ва шу билан бирга ишлаб чиқариш муаммоси ҳал қилинган.
2. Жисмоний машқлар жисмоний тарбия қонунларига мувофиқ, меҳнат ҳаракати эса ишлаб чиқариш қонунларига мувофиқ амалга оширилади (бу қонуниятлар доимо инсон танасининг ҳолатини ҳисобга олмайди).
3. Жисмоний машқлар тизимлари инсоннинг барча аъзолари ва тизимларини оптимал нисбатда ривожлантириш учун имкониятлар яратади. Меҳнат ҳаракатлари уйғун жисмоний ривожланишни таъминламайди.
Жисмоний машқлар таъсирининг самарадорлигини белгиловчи омиллар. Жисмоний машқлар таъсирининг самарадорлигини белгиловчи омилларни билиш педагогик жараённинг бошқарувчанлигини оширишга имкон беради. Турли хил омилларни қуйидаги гуруҳлар сифатида кўрсатиш мумкин:
1) тингловчиларнинг индивидуал хусусиятлари (ёши, жинси, ақлий ва жисмоний тайёргарлиги даражаси, мотивларнинг шаклланиши даражаси, эмоционал ҳолат ва бошқалар).
2) ўқитувчининг малакаси (билим) танани стрессга мослашиш нақшлари, тикланиш жараёнлари ва бошқалар)
3) машқнинг ўзига хос хусусиятлари (мураккаблиги, янгилиги, техникаси, юк ҳажми, таъсир йўналиши (таълим, тарбия, соғломлаштириш, ривожлантириш)
4) ташқи шароит (метеорологик, экологик, релеф, спорт анжомлари ва инвентарлари сифати, иш жойларининг гигиеник ҳолати).