Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги бухоро давлат университети

2. 3. Машқ қилиш техникаси.

Жисмоний машқлар техникаси - бу восита муаммосини ҳал қиладиган ҳаракатни амалга ошириш усули . Масалан, сиз турли хил тезликда, турли хил усулларда югуришингиз мумкин (оёқ бармоқларида, баланд кестириб, орқага олдинга ва ҳоказо). Ташиш усулини танлаш турли хил ҳаётий вазиятларда фойдаланиш самарадорлигига таъсир қилади.

Жисмоний машқлар техникаси мунтазам машқлар таъсирида такомиллашиб боради. Ҳаракат техникаси самарадорлигини баҳолаш мезонлари восита вазифасини бажаришнинг сифатли ва миқдорий натижаларидир. Ҳаракат техникасини такомиллаштириш фойдаланиш ёрдамида осонлашади спорт анжомлари, биомеханик ҳаркатларни ҳисобга олиш. Жисмоний машқлар техникасида асос, белгиловчи бўғин ва тафсилотлар ажратилади.
Техниканинг асоси - бу мотор муаммосини ҳал қилиш учун зарур бўлган машқларнинг асосий элементлари. Технология асосларининг индивидуал элементларининг йўқлиги машқни бажаришнинг иложи йўқлигига олиб келади.
Техниканинг белгиловчи бўғини бу ҳаракатнинг энг муҳим ва ҳал қилувчи қисмидир (масалан: жойдан узоқ сакраш учун - бу икки оёқ билан итариш бўлади).
Техник тафсилотлар - бу машқни техникани бузмасдан ўзгартириш мумкин бўлган кичик хусусиятлар. Улар инсоннинг индивидуал морфологик ва функционал хусусиятларига ва шароитларига боғлиқ, унда машқ бажарилади.
Жисмоний машқлар техникасини таҳлил қилишда ҳаракатнинг оқилона бажарилишини тавсифловчи бир қатор белгилар ҳисобга олинади.
Жисмоний тарбия методикасида ҳаракат ҳаракатларининг кинематик хусусиятларига муҳим ўрин берилган. Буларга фазовий, фазовий-вақтинчалик, вақтинчалик ва ритмик хусусиятлар киради.
Ҳаракатларининг фазовий хусусиятлари бирор киши космосда ҳаракатларни амалга оширади. Фазовий хусусиятларга қуйидагилар киради: машқлар пайтида тананинг ва унинг қисмларининг дастлабки ҳолати ва ҳолати, ҳаракатланиш траекторияси.
Бошланғич позицияси - ҳаракатга тайёрлигини билдиради, бу ўзаро таъсир қилувчи кучларнинг аниқ қабул қилинган, самарали, иқтисодий мувозанати. Жисмоний машқлар самарадорлиги ва кўп жиҳатдан уни бажараётган инсон ҳаракатни таъминлайдиган ички (ўз) ва ташқи кучлардан қанчалик оқилона фойдаланиши билан белгиланади.
Қабул қилинган бошланғич позицияси машқни тўғри бажариш ва кейинги ҳаракатлар самарадорлигини таъминлаш учун энг қулай шароитларни яратади. Амалга оширилган машқларнинг самарадорлиги тананинг ва унинг қисмларининг энг мақбул ҳолатини сақлашга боғлиқ. Тананинг ёки унинг қисмларининг дастлабки ҳолатини ўзгартириб, сиз машқлар қийинлигини ўзгартиришингиз, мустаҳкамлашингиз ёки турли мушак гуруҳларига юкни камайтириш. Танада ёки унинг алоҳида қисмларида дастлабки ҳолатни эгаллашда статик таранглик кузатилади. Баъзи бошланғич позициялар ва статик ҳолатлар мустақил маънога эга (масалан "диққат") .
Болалар билан ишлашда турли хил бошланғич ҳолатлар қўлланилади: оёқлар учун - оёқлар биргаликда; елка кенглигида ёки бир оз оралиқда ва ҳк.; қўллар учун - танани бўйлаб, олдинга, камарда ва бошқалар.
Ҳаракат траекторияси - бу тананинг ёки нарсанинг ҳаракатланувчи қисми ҳаракат вазифасини муваффақиятли бажариш бунга боғлиқ. Траекторияда қуйидагилар ажратилади: ҳаракат шакли, йўналиши ва амплитудаси.
Траекториялар тўғри ва эгри шаклга эга. Тўғридан-тўғри ҳаракатлар, тананинг ҳар қандай қисми билан энг қисқа тезликда қисқа йўлда (тўхтатилган тўпни уриш) ривожлантириш зарур бўлганда қўлланилади. Эгри чизиқли ҳаракатлар эмас тана инерциясини энгиш учун қўшимча мушак кучларини сарфлашни талаб қилади, шунинг учун улар тез-тез ишлатилади. Траекториянинг мураккаблиги ҳаракатланувчи тана вазнига боғлиқ: у қанчалик катта бўлса, шакли шунчалик содда бўлади, масалан, қўлнинг ҳаракатлари оёқларга қараганда турлича бўлади. Ҳаракат йўналиши. Тананинг ҳаракатланадиган қисмларининг йўналиши жисмоний машқлар таъсирининг самарадорлигига таъсир қилади, восита вазифасини бажариш.
Ҳаракат йўналиши ўз танангизга нисбатан аниқланади. Улар одатда жуфтлашган қарама-қарши терминология деб номланади - "юқорига пастга, олдинга орқага, ўнгга чапга". Ҳаракатларининг йўналиши тананинг текисликлари билан белгиланади, "олдинга", "орқага" атамаларидан фойдаланилади; текисликдаги ҳаракатлар учун: масалан, орқага, олдинга, ўнгга-чапга бурилиш; чизиқли текисликдаги ҳаракатлар учун: ён томонга, ўнгга, чапга мойиллик; горизонтал текисликдаги айланиш ҳаракатлари учун: масалан, ўнгга, чапга бурилади. Шунингдек, оралиқ йўналишлар ҳам қўлланилади (масалан, чапга ярим бурилиш ва ҳк). Ҳаракат амплитудаси - тана қисмлари ҳаракатининг миқдори У одатий бирликларда (даражаларда), чизиқли ўлчовларда (қадам узунлигида) ва одатий белгиларда (ярим эгилиш) ёки ташқи белгилар (эгилиш, оёқ бармоқларига чўзиш), ўз танасидаги белги (ўнг оёқ тиззасида қарсак) билан аниқланиши мумкин.
Ҳаракат доираси суяклар, бўғимларнинг тузилишига ва мушакларнинг эластиклигига боғлиқ. Мушакларнинг қисқариши билан эришиладиган бўғимнинг ҳаракатчанлиги фаол деб номланади. Ташқи кучлар таъсирида ҳаракатланиш пассив деб номланади. Пассив ҳаракатчанлик миқдори фаол бўлганидан каттароқдир.
Ҳаётда ва жисмоний тарбия амалиётида максимал, анатомик равишда мумкин бўлган ҳаракатланиш қўлланилмайди. Максимал амплитуда эришиш учун мушаклар ва лигаментли аппаратни максимал даражада чўзишга қаратилган мушак ҳаракатларининг қўшимча харажатлари талаб қилинади. Ҳаракатларни ҳаддан ташқари ошириб юбориш мушаклар ва тўқималарига зарар этказиши мумкин.
Ҳаракат тезлиги танани ёки унинг қисмини босиб ўтган йўл катталиги (узунлиги) нинг унга сарф қилинган вақтга нисбати билан белгиланади. Жисмоний машқларни бажаришда бутун тананинг алоҳида қисмларини ҳаракатланиш тезлиги ажралиб туради. Агар вақт хусусиятлари мотор вазифасининг талабларига жавоб бермаса, уни амалга ошириш имконсиз ёки қийин бўлади. Уни бажариш ва якуний самарадорлик имконияти мураккаб ҳаракат ҳаракати доирасида барча ҳаракатларнинг ўз вақтида ва мувофиқлаштирилиш даражасига боғлиқ. Боланинг жисмоний тарбияси жараёнида ҳаракатларнинг тезлигини бошқаришни ўрганиш керак: берилган тезликни сақлаш ("тезлик ҳисси" ни ривожлантиринг), уни оширинг ёки секинлаштириш лозим.