Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги бухоро давлат университети

15.2. Спортчининг тайёргарлик ҳолатини назорат қилиш.

Спортчининг жисмоний ҳолатини баҳолаш синов пайтида ёки мусобақа жараёнида амалга оширилади ва қуйидагиларни назарда тутади:

- махсус жисмоний тайёргарликни баҳолаш;
- техник ва тактик тайёргарликни баҳолаш;
- мусобақалардаги психологик ҳолат ва ўзини тутишни баҳолаш.
Соғлиқни сақлаш ҳолатини ва асосий функционал тизимларни баҳолаш, қоида тариқасида, физиология, биокимё ва спорт тиббиёти соҳасидаги мутахассислар томонидан тиббий ва биологик усуллар билан амалга оширилади. Ушбу назорат усули махсус дарсликларда берилган. Махсус жисмоний тайёргарликни баҳолаш асосий восита қобилиятлари даражаси: куч, тезлик, чидамлилик ва эгилувчанликни индивидуал баҳолашдан иборат. Шу билан бирга, асосий эътибор ушбу спорт интизоми учун етакчи восита қобилиятларига қаратилади.
Техник тайёргарликни баҳолаш-Техник тайёргарликни назорат қилиш рақобатбардош ва ўқув машқларини бажаришда спортчининг ҳаракат техникасининг миқдорий ва сифат жиҳатларини баҳолашдан иборат.
Спортчининг техник маҳорати мезонлари бу техника ҳажми, техниканинг кўп қирралилиги самарадорликдир.
Техниканинг ҳажми спортчи машғулот машғулотлари ва мусобақалар пайтида бажарадиган ҳаракатларнинг умумий сонига қараб белгиланади. У ушбу ҳаракатларни ҳисоблаш орқали кузатилади.
Техниканинг кўп қирралилиги спортчи эгалик қиладиган ва уларни рақобатбардош фаолиятда ишлатадиган турли хил ҳаракатлар даражаси билан белгиланади. Улар турли хил ҳаракатлар сонини, ўнг ва чап томонларда (ўйинларда) бажарилган техниканинг нисбати, ҳужум ва мудофаа ҳаракатлари ва бошқаларни назорат қилади.
Техниканинг самарадорлиги аниқлаш индивидуал оптимал вариантга яқинлик даражасига кўра. Таъсирли техника - бу маълум бир ҳаракат доирасида мумкин бўлган энг яхши натижага эришадиган усулдир.
Спорт билан шуғулланиш муҳим, аммо технология самарадорлигининг ягона мезонидир. Техниканинг самарадорлигини баҳолаш усуллари спортчининг мотор салоҳиятини амалга оширишга асосланган.
Спорт турларида техника самарадорлигининг кўрсаткичлари айниқса муҳимдир, чунки аниқ - техник маҳорат даражаси ва саъй-ҳаракатлар миқдори ўртасидаги тескари пропорционал боғлиқлик, спорт натижаси кўрсаткичининг бирлиги учун жисмоний харажатлар (масофа ўлчагичи).
Тактик баҳолаш-тактик тайёргарликни назорат қилиш спортчининг (жамоанинг) мусобақада муваффақиятга эришишга қаратилган ҳаракатларининг мақсадга мувофиқлигини баҳолашдан иборат. Бу тактик фикрлаш, тактик ҳаракатлар (тактик усулларнинг ҳажми, уларнинг кўп қирралилиги ва фойдаланиш самарадорлиги) устидан назоратни таъминлайди.
Одатда тактик тайёргарликни бошқариш рақобатбардош фаолиятни бошқариш билан бир вақтга тўғри келади.