Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги фарғона политехника институти

2-расм. Органик чиқиндиларни комплекс қайта ишлаш технологик схемаси
Ҳар хил пиролиз температураларида олинган кўмирнинг зичлиги, ғоваклиги ва ғовак ҳажми каби физик-кимёвий хоссаларини ўрганиш шуни кўрсатадики, максимал ғоваклик юқори ҳароратларда кузатилади. Бу энг катта ғовак ҳажми ва энг юқори кул таркибига эга адсорбент ишлаб чиқаради. Бодом ёнғоғи қобиғининг пиролизи натижасида зарарли аралашмаларнинг йўқлиги (буғни фаоллаштириш функцияси билан), юқори механик куч ва кичик ғоваклар билан тавсифланган донадор фаоллаштирилган углерод олинади, бу эса уни тиббий, озиқ-овқат ва бошқа мақсадларда фойдаланишга яроқли қилади [20].

1.1.3. Фаоллаштирилган кўмирларнинг амалиётда қўлланилиши

Сўнгги пайтларда ўсимлик асосидаги углеродли материалларга, айниқса, ўзига хос хусусиятларга эга бўлган ва термокимёвий фаоллаштириш усулларини амалга ошириш учун қулай бўлган ёғочни қайта ишлаш чиқиндиларига қизиқиш ортиб бормоқда [21].
Суюқ фазадан адсорбция қилиш учун фаоллаштирилган углеродлардан фойдаланиш. Суюқликларни тозалаш учун сиз бир вақтнинг ўзида донадор ва кукун фаоллаштирилган углероддан фойдаланишингиз мумкин. Донадор фаоллаштирилган углерод асосан узлуксиз жараёнлар учун ишлатилади, кукунли фаоллаштирилган углерод эса партиявий жараёнлар учун кўпроқ мос келади. Адсорбентни суюқ фазадан ажратишнинг энг оддий усули чўктириш бўлиб, жараённинг узунлиги туфайли жуда кам қўлланилади. Бу усул одатда шароб ва бошқа спиртли ичимликларни тозалаш учун ишлатилади.
Фаоллашган углерод ёғ ва ёғларни дезодоризация қилиш жараёнида кенг қўлланилади. Ушбу мақсадлар учун нозик ғовакли фаол углерод ишлатилади. Гранулали фаоллаштирилган углерод фақат махсус ҳолатларда, масалан, юқори молекулали ёғларни дезодоризация қилишда қўлланилади.
Кўпгина кимёвий моддалар кўп миқдорда ранг берувчи аралашмаларни ўз ичига олади. Ушбу аралашмаларни фаоллаштирилган углерод билан қайта ишлаш орқали олиб ташлаш мумкин.
Фаоллашган углерод табиий органик бирикмаларни ноорганикларга қараганда тез-тез тозалаш учун ишлатилади. Дистиллаш технологиясини такомиллаштиришга қарамасдан, совун ишлаб чиқариш жараёнида липолиз жараёнида ҳосил бўлган глицерин ҳали ҳам фаоллаштирилган углерод билан ишлов беришни талаб қилади, айниқса охирги босқичида. Озиқ-овқат маҳсулотлари, тиббий ва фармацевтика препаратлари, косметика ишлаб чиқаришда юқори даражадаги тозалаш талаб этилади, шунинг учун кукунли фаоллаштирилган углерод ишлатилади [22].
Сувни тозалаш учун фаоллаштирилган углероддан фойдаланиш.
Кўпинча фаоллаштирилган углерод оқава сувларни тозалаш учун ишлатилади. Ёғоч чиқиндиларидан ҳосил бўлган кам кулли кўмир яхши ғовакли тузилишга эга бўлиб, у ёғочнинг тузилиши билан белгиланади [6]. Адсорбцион чиқинди сувларни тозалаш барча маълум усуллар орасида энг самарали усулдир, аммо жуда арзон ва стандартлаштирилган адсорбентларнинг етишмаслиги туфайли у кенг қўлланилмайди. Бундан ташқари, адсорбцион тозалаш кўп миқдорда қуйқа ҳосил бўлишига олиб келади.
Қайд этилишича, фаоллаштирилган углерод ва фаол қуйқадан бир вақтда фойдаланиш ҳисобига оқава сувларни самарали тозалаш адсорбция ва биокимёвий оксидланиш жараёнларини бирлаштиради. Ушбу комбинацияланган усул биосорбция деб аталиб, ҳозирги вақтда мустақил технологик жараён сифатида ажралиб туради. Биосорбция механизми ҳали тўлиқ ўрганилмаган. Фаоллашган углерод бўлаклари юзасида жойлашган актив марказлар тўғридан-тўғри эритмадан субстратни тезда сўриб олади, сўнгра қаттиқ субстратнинг биокимёвий оксидланиши содир бўлади [23].