Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги Ислом Каримов номидаги Тошкент давлат

Эквивалентлик ҳукмлари “агар ва фақат агар ... унда” мантиқий 
боғловчиси ѐрдамида икки оддий ҳукмнинг ўзаро боғланишидан 
ҳосил бўлади. Табиий тилда эквивалентлик ҳукми шартли ҳукм 
кўринишида ифодаланади. Бундай ҳолатларда шартли ҳукмнинг 
эквивалент ҳукм эканлигини аниқлаш зарур бўлади. Агар шартли 
ҳукмнинг асоси натижада қайд этилган фикр учун зарурий ва етарли 
шарт ҳисобланса, унда бу ҳукм эквивалент ҳукм бўлади. Масалан: 
“Агар берилган бутун сон жуфт сон бўлса, унда у иккига қолдиқсиз 
бўлинади”. 

---

37 
Эквивалент ҳукмнинг мантиқий боғловчиси (

) символи, яъни 
(моддий) эквивалентлик белгиси билан ифодаланади. Эквивалент 
ҳукмнинг чин бўлиш шартлари қуйидагича: 
p 
q 
p

q 
чин 
чин 
хато 
хато 
чин 
хато 
чин 
хато 
чин 
хато 
хато 
чин 
Ҳукмлар ўртасидаги муносабатларнинг схематик ифодаси 
“мантиқий квадрат” деб аталади. Мантиқий квадрат орқали ҳукмлар 
ўртасидаги чинлик муносабатлари аниқланади. 
Масалан, “Ҳар бир жамият ўз ахлоқий нормаларига эга”. Бу А – 
умумий тасдиқ ҳукм. Е, I, O кўринишларда қуйидагича 
ифодаланади: 
Е. Ҳеч бир жамият ўз ахлоқий нормаларига эга эмас. 
I. Баъзи жамиятлар ўз ахлоқий нормаларига эга. 
О. Баъзи жамиятлар ўз ахлоқий нормаларига эга эмас. 
Бу ҳукмлар таққосланадиган ҳукмлар бўлиб, улар ўртасида 
чинлигига кўра ўзига хос муносабатлар мавжуддир. 
 
3. Хулоса чиқариш ҳақида умумий тушунча. Дедуктив хулоса 
чиқариш
Воқеликни билиш жараѐнида инсон янги билимларга эга бўлади. Бу 
билимлар абстракт тафаккур ѐрдамида, мавжуд билимларга асосланган 
ҳолда вужудга келади. Бундай билимларни ҳосил қилиш мантиқ илмида 
хулоса чиқариш, деб аталади. 
субконтрар 
контрар 
бу
йс
ин
иш
бу
йс
ин
иш
E 
A 
O 
I 
контрадиктор 

---

38