Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги жиззах политехника институти
Таянч со`злари ва иборалари: Зарба, зарба вақти, зарбали куч, зарбали куч импул`си, зарба назариясининг асосий тенгламаси, зарба назариясининг умумий теоремалари
Download 1.92 Mb.
|
мажмуа
- Bu sahifa navigatsiya:
- Зарбада система ҳаракат миқдорининг о`згариши.
- 2. Зарбада система кинетик моментининг о`згариши ҳақидаги теорема.
Таянч со`злари ва иборалари: Зарба, зарба вақти, зарбали куч, зарбали куч импул`си, зарба назариясининг асосий тенгламаси, зарба назариясининг умумий теоремалариМА`РУЗА РЕЖАСИ1. Зарбали куч 2. Зарбали кучнинг моддий нуқтага та`сири 3. Зарба назариясининг умумий теоремалари
Қо`шимча адабиёт: /2/ ,/3/ Жуда кичик вақт ичида жисм нуқталарининг тезлиги чекли катталикка о`згарса, бундай ҳодиса зарба дейилади. Турли тезликларга эга бо`лган жисмлар то`қнашганида зарба ро`й беради. Зарба содир бо`ладиган вақт зарба вақти дейилади. Зарба вақти амалда секунднинг мингдан бир ёки о`н мингдан бир улушига тенг бо`лади. Моддий нуқтага жуда кичик вақт ичида та`сир қилиб, жуда катта қийматга эришадиган ва импул`си чекли бо`лган куч зарбали куч дейилади. Массаси м га тенг моддий нуқтага жуда кичик вақт ичида зарбали куч
зарбали куч импул`сини ифодалайди. Иккинчи интеграл
бунда
ко`ринишда ёзиш мумкин. Ушбу тенглама зарба назариясининг асосий тенгламаси дейилади. Шу ндай қилиб, зарбали куч импул`си миқдор ва ё`налиш жиҳатдан зарба вақтида нуқта ҳаракат миқдорининг о`згариши билан ифодаланади. Агар зарбали куч импул`си ма`лум бо`лса, у ҳолда (3) га асосан нуқтанинг зарбадан кейинги тезлиги
формуладан аниқланади. Бунда Зарба вақтида нуқтанинг ко`чишини аниқлаш учун нуқтанинг бирор қо`зг`алмас координата системасига нисбатан радиус-векторини билан белгилаймиз.
бундан нуқтанинг зарба вақтидаги ко`чиш учун қуйидагини оламиз:
Бунда Шу ндай қилиб, қуйидаги хулосага келамиз:
Зарба вақтида зарбали бо`лмаган кучларнинг та`сирини э`тиборга олмаслик мумкин; зарба вақтида нуқтанинг ко`чиши э`тиборга олинмайди; зарбали кучнинг нуқтага та`сири натижасида зарба вақтида нуқта тезлигининг о`згариши зарба назариясининг асосий тенгламаси (3) билан аниқланади. Зарба назариясининг умумий теоремалари Механик система ёки жисмга зарбали кучларнинг та`сири қуйидаги теоремалар ёрдамида аниқланади. 1. Зарбада система ҳаракат миқдорининг о`згариши. Н та моддий нуқталардан ташкил топган механик система нуқталарига ташқи ва ички зарбали кучлар та`сир этсин. Зарбали бо`лмаган кучларнинг система нуқталарига та`сирини э`тиборга олмаймиз. Система ихтиерий
тенглама о`ринли бо`лади. Системанинг барча нуқталари учун бундай тенгламаларни тузиб, уларни ҳадлаб қо`шсак, бунда
Демак, Зарба вақтида система ҳаракат миқдорининг о`згариши система нуқталарига та`сир этувчи ташқи зарбали куч импул`сларининг геометрик йиг`индисига тенг. (5) ни бирор координата о`қига проектсияласак,
й ва з о`қлар учун ҳам Шу нга о`хшаш муносабатлар о`ринлидир. Системанинг ҳаракат миқдорини массалар марказининг тезлиги орқали ифодалаб, (5) ни қуйидагича ёзиш мумкин:
ёки координата о`қига проектсияласак,
(7) тенглик зарба вақтида система массалар маркази ҳаракат миқдорининг о`згариши ҳақидаги теоремани ифодалайди. Хусусий ҳолда
Шу ндай қилиб, система нуқталарига та`сир этувчи ташқи зарбали куч импул`сларининг геометрик йиг`индиси нолга тенг бо`лса, у ҳолда зарба вақтида системанинг ҳаракат миқдори ва система массалар марказининг тезлиги о`згармасдан колади. 2. Зарбада система кинетик моментининг о`згариши ҳақидаги теорема. Системанинг ихтиерий ко`ринишда ёзиб, бу тенгликни мазкур нуқтанинг бирор қо`зг`алмас марказга нисбатан радиус-вектори Системанинг барча нуқталари учун Шу нга о`хшаш тенгликларни тузиб, уларни ҳадлаб қо`шамиз: Бунда
бо`лади, я`ни зарба вақтида система ҳаракат миқдорининг бирор қо`зг`алмас марказга нисбатан моментининг о`згариши система нуқталарига та`сир этувчи ташқи зарбали куч импул`сларининг мазкур марказга нисбатан моментларининг геометрик йиг`индисига тенг. (10) ни қо`зг`алмас О нуқтадан о`тувчи бирор з о`ққа проектсияласак,
(10) ва (11) лардан ко`рамизки, агар система нуқталарига та`сир этувчи зарбали куч импул`сларининг бирор қо`зг`алмас марказга (о`ққа) нисбатан моментларининг йиг`индиси нолга тенг бо`лса, у ҳолда системанинг мазкур марказга (о`ққа) нисбатан кинетик моменти зарба вақтида о`згармасдан колади. Бинобарин, зарба вақтида ички зарбали кучлар системанинг кинетик моментини о`згартира олмайди. Текшириш учун саволлар.
Қандай ҳодиса зарба дейилади? Марказий зарба та`рифи? Зарбали куч импул`сини та`рифланг? Зарба вақтини та`рифланг? Зарба вақтида нуқтанинг ко`чиши э`тиборга олинадими? Зарба вақтида зарбали бо`лмаган кучлар э`тиборга олинадими? Зарба вақтида ички зарбали кучлар системанинг кинетик моментини о`згартира оладими? Зарба назариясининг асосий тенгламасини келтиринг? АМАЛИЙ МАШГ`УЛОТ Download 1.92 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling