Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги коракалпак давлат университети “технология” кафедраси


Download 0.55 Mb.
bet29/54
Sana09.06.2023
Hajmi0.55 Mb.
#1469280
1   ...   25   26   27   28   29   30   31   32   ...   54
Bog'liq
моделлаштириш. Маруза матни-converted

A + B C

Унда, бу элементар кимёвий жараён учун, кимёвий реакция тезлигини қуйидагича ёзиш мумкин:




Wr қ k . Ca . Cb (6.2)

бу ерда, k - кимёвий реакция тезлиги константаси; Сa, Cb - ўзаро таъсирга киришаётган A ва B


компонентлар концентрациялари.
(6.2) тенгламани Хисобга олиб, ўзаро таъсирга кираётган модда концентрацияларини ўзгаришининг математик ифодаси, қуйидагича бўлади:
Ca   G Ca W

 S  l
r


Cb
  G Cb W
(6.3)




Cc   G Cc W
S  l r

 S  l r
Моддаларнинг концентрацияларини реактор узунлиги бўйича тақсимланишини Хисоблаш, одатда стационар режимда амалга оширилади, яъни



Ca


 0;


Cb


 0;


Cc 0


Бу жараённинг стационар Холат учун математик ифодаси қуйидагича:





Ca
 l
  1 k C
c
a Cb

Cb


(a)


a b
  1 k C C
(b) (6.4)

 l  c



Cc
  1



a b
k C C

(c)


 l  c

Оқимнинг чизиқли тезлигини (с), алоХида компонентларнинг сарфларини Хисобга олган Холда, қуйидагича ёзиш мумкин:




Ga Gb Gc



a

c
b c
S
(6.5)

бу ерда, Ga, Gb, Gc - А, В, С компонентларнинг сарфлари;


а, b, c - А, В, С компонентларнинг солиштирма оғирликлари.
Маълум миқдорда Qc модда олиш учун керакли, А ва В модда миқдорини аниқлаш учун, келтирилган сарф ўзгармас катталигини аниқлаш керак,
Gа = a . Gс; Gb = b . Gc

бу ерда, Gа ,Gb - С модданинг маълум бир миқдорини (Gc) олиш учун керак бўлган А ва В модда миқдорлари; a ва b - А ва В моддаларнинг келтирилган сарф ўзгармас катталиклари.



Масалан, қуйидаги реакцияни кўрайлик, 2 + О22О
бу реакция учун,
Ма + Мb = Мc,

бунда, Ма = 4; Мb = 32; Мc = 36. Буларни Хисобга олиб, биринчи ва иккинчи компонентлар учун келтирилган сарф ўзгармас катталикларини Хисоблаб топиш мумкин:




a = Ma/Mc; b = Mb/Mc, (6.6)

бу ерда, Ma ,Mb ,Mc - А, В ва С компонентларнинг молекуляр оғирликлари.




G а 0

6.5
G a

в с
G

a
b
6.6

M
6.7
а


M в


M с



6.8
G b0


C а
C в


G с

6.2

6.7
С с




k

27-расм.
6.4


Юқоридагиларни Хисобга олиб, Ga, Gb, Gc ларни Хисоблаш тенгламаларини ёзамиз:


Ga = Gao - a . Gc (a)
Gb = Gbo - b . Gc (b) (6.7)
Gc =Cc (Gao + Gbo) (c)


Сa, Сb ва Сc концентрацияларни Хисоблаш учун қуйидаги тенгламалардан фойдаланиш мумкин:


Сa = (Gao - a . Gc) / (Gao +Gbo) (a)


Сb қ (Gbo - b . Gc) / (Gao +Gbo) (b) (6.8)


Сc =Gc / (Gao + Gbo) (c)
Юкоридаги тенгламаларни бир тенгламалар тизимсига келтириб, узлуксиз кимёвий реакторни математик моделини оламиз, Хисоблаш усулини танлаб, масалани ечиш кетма- кетлигини аниқлаймиз.
Масалани Хисоблаш алгоритми 27-расмда келтирилган.


Технологик жараёнлар ва тизимларини Хисоблаш эксперименти ўтказиш йўли билан ўрганиш.


Хисоблаш эксперименти тўғрисида тушунча.

Хисоблаш эксперименти (ХЭ) Хисоблаш техникасини технологик жараёнларни тадқиқотида ва лойиХалашда ишлатишнинг энг юқори формаларидан Хисобланади. У одатда , технологик жараёнларни дастлабки таХлил қилишда ва технологик жараёнларни синтез қилиш жараёнида, яъни, лойиХа ечимларини текширишда ва солиштиришда ишлатилади.


ХЭ деганда, одатда ЭХМ ёрдамида технологик жараённи унинг математик модели ёрдамида ўрганиш ва унинг Хар хил шароитларда ўзини тутишини Хисоблаб чиқиш, Хамда параметрларнинг оптимал қийматларини аниқлаш тушинилади.
Математик моделлаштириш ва ХЭ тадқиқот усуллари сифатида фаннинг кимё ва бошка йўналишларида кенг қўлланилмоқда. Бунга сабаб, Хамма сохада Хам лойиХалаш ва бошқариш учун ўрганилаётган объект туғрисида информация керак бўлиб, шу информация асосида, одатда, шу жараёнларни бошқариш ва лойиХалаш масалалари ечилади.
Хозирги вақтда бизда (чет элларда Хам) катта физик экспериментларни ўтказиш дастурига албатта ХЭ босқичини киритилмоқда. Кутилаётган натижаларни прогноз қилиш мақсадида, дастлабки «Хисоблашлар» амалга оширилади.
ХЭ объектни ўзида ўтказилган тажрибага нисбатан (натурадаги тажриба) маълум бир устунликларга эга:

  1. тажрибани нисбатан кенг диапазонда, қисқа вақт ичида ўтказиш имкониятининг борлиги;

  2. ХЭ қайсидир «элементар» жараёнларга хар хил факторларни алохида- алохида таъсирларини аниқлаш имкониятини беради;

  3. ХЭ объектда ўтказилган тажрибаларни теоритик прогнозларга мос келмаётганлиги сабабларини жараённи кўп маротаба қайта-қайта, турли шароитлар учун, Хисоблаш йўли билан аниқлашга ёрдам беради.

ХЭ билан ечилаётган масалаларни 4 гуруХга бўлиш мумкин:



  1. Технологик жараёнларни таХлил қилиш ;

  2. Технологик жараёнларни синтез қилиш;

  3. Диагностика ;

  4. Прогноз .



Технологик жараёнларни таХлил қилиш вазифалари



  1. Технологик жараённинг мувозанатланган (устойчивўй) ишлаш диапазонини аниқлаш, яъни, бошқарув параметрлари қийматларини хар қандай ўзгаришлари, кириш параметри қийматларига қўйилган чекламаларни бузмайдиган бўлсин;

  2. Хар хил технологик параметрларнинг жараён ўтказиш режимларига ва унинг чиқиш параметрларига таъсир даражасини аниқлаш;

  3. Технологик жараённинг, унинг тўғри кетаётганлигини кўрсатаётган «сезгир нуқта»ларини аниқлаш;

  4. Технологик жараёнга таъсирнинг мақсадга мувофиқ ёки мувофиқ бўлмаган критик вақт моментларини аниқлаш (кўпинча узлукли жараёнлар);

  5. Жараён кўрсатгичлари сифатига технологик жараён режимлари ва конструктив параметрлари ўзгаришининг таъсири аниқланади;

Технологик жараёнларни синтез қилиш масалаларига қуйидагилар киради:

  1. Ишлаб турган технологик ускуналар учун технологик жараён режимларини оптималлаштириш;

  2. Ишлаб турган технологик ускуналар конструктив параметрларини оптималлаштириш;

  3. Оптимал технологик жараённи лойихалаш.

Диагностика масалаларига қуйидагилар киради:

  1. Технологик ускуналарнинг ва жараёнларнинг ишончлилик характеристикаларини аниқлаш;

  2. Технологик жараённинг тўғри ишлаётганлигини аниқлаш;

  3. Технологик жараённинг ташқи таъсирлардан химояланганлигини, яъни, унинг жараёнга хар хил тасодифий таъсирлар бўлган холда яхши ишлай олишини текшириш.

Прогноз масалаларига технологик жараённинг сифат кўрсаткичларини прогноз қилиш масалалари киради.


ХЭ ни ташкил қилиш. Хисоблаш-технологик эксперименти-ХТЭ.
Хисоблаш-технологик эксперименти-ХТЭ деганда ЭХМда маълум бир дастурий комплекс кўринишида тадбиқ қилинган, реал технологик жараённи тўғри ифодалайдиган математик модел ёрдамида технологик жараённи ўрганиш тушинилади.
ХТЭ ни 2 босқичга бўлиш мумкин: уни тайёрлаш ва ўтказиш. ХТЭни ташкил қилиш ва ўтказишни қуйидаги кетма кетликда тасаввур қилиш мумкин ( тажриба блок-схемаси 28- расмда келтирилган).







14

13
Ха
йўқ

15

Ха


ўқ
16 17

28-расм. ХТЭ ўтказишнинг умумий блок-схемаси.


19 18

20
1-Бошланиш;


2-Технологик жараённинг умумий ифодасини тузиш; 3-ТЖ нинг математик моделини тузиш;
4-Масалани ечиш алгоритмини тузиш;
5-Математик моделни адекватликка текшириш алгоритмини тузиш; 6,7- Алгоритм буйича ЭХМ да дасутур тузиш;
8-Математик моделни адекватлигини текшириш; 9-Математик модель адекват;
10-Математик модель адекват эмаслиги сабабини аниклаш ва коррекция киритиш; 11-ХТЭ ўтказиш алгоритмини тузиш;
12- Алгоритм бўйича ЭХМ да дастур тузиш; 13-ХТЭ ни ўтказиш;
14- ХТЭ ни натижаларини қайта ишлаш ва таХлил қилиш; 15- ЛойиХа ечимларини генерация қилиш;
16- Параметрларни лойиХа ечимларига яқин қийматларида тажриба ўтказиш мумкин; 17- Шу қийматларда модель адекватлигини текшириш;

  1. Математик модель адекват;

  2. ЛойиХа ечимларини қабул қилиш; 20- Тамом.

Технологик жараёнларни математик моделларини тузишда баъзи бир Холларда шу жараённинг аввал тузилган моделларидан, улар учун тузилган дастурларидан фойдаланишимиз мумкин.





Download 0.55 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   25   26   27   28   29   30   31   32   ...   54




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling