Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги коракалпак давлат университети “технология” кафедраси

Кимё ва озиқ-овқат технологик тизимлари

Кимё ва озиқ-овқат технология тизимлари (кегусида технологик тизимлар) деганда, унда кетаётган физик-кимёвий жараёнлар ва уларни амалга оширувчи воситалар биргаликда тушунилади. Шундай қилиб технологик тизимлар жараённи, у кетаётган қурилмани, жараённи назорат ва бошқариш воситаларини ва улар орасидаги ўзаро боғлиқликларни ўз ичига олар экан.

Масалан: реакторда кетаётган бошқариладиган технологик жараённи- технологик тизимлар деб қараш мумкин (1 - расм). Технологик жараённинг кетиши бўйича ахборот бирламчи ўзгартиргичдан (БЎ) ростлагичга (Р) узатилади, у ўз навбатида технологик параметрнинг шу вақтдаги қийматини белгиланган қийматдан фарқига қараб ростлаш таъсир сигнали ишлаб чиқаради ва ижрочи қурилма (ИКМ) орқали объектга таъсир кўрсатади.




ИК М


БУ

1. 
   – расм
   

Р
1.1.1..1.1 Технологик тизимларда маълум бир физик кимёвий жараённи амалга ошириш учун, бизга аралаштиргичли реактор ва шу жараённи бошқариш тизими бўлиши керак.
Ушбу технологик тизим ташқи муХит билан ўзаро таъсирда бўлгани учун, унинг Холатини кириш Х ва чиқиш У сигналлари орқали баХолаш мумкин. Кириш сигнали бўлиб одатда хом-ашё, унинг миқдори, таркиби, температураси ва бошқалар бўлиши мумкин. Чиқиш сигнали бўлиб, тайёр маХсулот миқдори, унинг сифати, теператураси ва бошқалар бўлиши мумкин.
Технологик тизимга одатда Хар хил турткилар Z таъсир кўрсатади ва технологик тизимни белгиланган шароитлардан чиқаради. Бу туртки таъсирларини компенсация қилиш учун, одатда бошқарувчи таъсирлардан фойдаланилади.
Технологик тизим- мураккаб объект Хисобланиб, уни алоХида элементларга (подсистема) декомпозициялаш мумкин. Элементлар ўзаро информацион бир-бири билан ва объект атроф мухити билан боғлиқдир. Бу боғлиқликлар объект тузилишини ташкил этади.
Технологик тизим мўлжалланган мақсадга эришишга йўналтирилган алгоритм бўйича ишлайди. Хамма технологик тизимларни шартли равишда катта ва кичик тизимларга бўлиш мумкин.
Кичик тизимлар одатда бир типик жараён билан чекланган бўлиб, икки тизимларга бўлиш мумкин. Ундаги ички боғлиқликлар ва жиХозларнинг ўзига хослиги билан ажралиб туради.



Кимёвий корхона

2. 
   – расм.
   

Катта тизимлар, кичик тизимларнинг мураккаб равишда мужассамланган кўриниши бўлиб, улардан Хам миқдорий, Хам сифат кўрсаткичлари бўйича фарқ қилади. Катта кибернетик Технологик тизим сифатида кимёвий цехни ёки корхонани мисол қилиш мумкин (2 - расм).

2.