Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги мирзо улуғбек номидаги ўзбекистон миллий

2.3.3-расм. Онлайн таълимнинг респондентлар илмий-
тадқиқот фаолиятига таъсири. 
157 нафар (23,1%) респондент “Тўлиқ ижобий таъсир 
кўрсатди, чунки карантин вақтида мустақил таълим олиш 
имкониятлари кўпайди, кўплаб илмий нашрлар, платформаларидан 
бепул фойдаланиш мумкин бўлди”. 178 нафар (26,1%) респондент 
“Нисбатан ижобий таъсир кўрсатди, чунки карантин вақтида 
ўқишга келиб-кетиш вақти ва маблағи тежалди, ўқиб-ўрганиш учун 
вақт етарли бўлди”. 208 нафар (30,5%) респондент “Нисбатан 
салбий таъсир кўрсатди, чунки фан мазмунини чуқур тушунмасдан 
илмий-тадқиқот олиб боришнинг иложи йўқ”. 91 нафар (13,4%) 
респондент “Тўлиқ салбий таъсир қилди”. 48 нафар респондент 
“Жавоб бериш мушкул”, – деган вариантларни белгилаган. Ўртача 
сифат кўрсатгичини аниқлашда нисбатан юқори фоиз билан
(30,5%) онлайн таълим илмий-тадқиқот фаолиятига “Нисбатан 
салбий таъсир кўрсатди, чунки фан мазмунини чуқур тушунмасдан 
илмий-тадқиқот олиб боришнинг иложи йўқ”, деган учинчи жавоб 
вариантига таянамиз.
Сўровноманинг кейинги – талабаларнинг профессионал 
билимларини ошириш мақсадида халқаро ва миллий илмий 
базалардан фойдаланиш даражасини аниқлашда қуйидагилар 
аниқланди. “Илмий иш ёзишда қуйидаги электрон платформа-
ларнинг қайси бирларидан фойдаланасиз?” деган саволга қуйидаги 
миқдорий кўрсатгичларда жавоблар берилган: www.ziyo.uz

---

65 
сайтидан 324 нафар талаба (47,6%), www.lex.uz сайтидан 245 нафар 
талаба (36%), www.scholar.google.com платформасидан 197 нафар 
талаба (28,9%), www.elibrary.ru платформасидан 104 нафар талаба 
(15,3%), www www.dissercat.com сайтида 97 нафар талаба (14,2), 
www.scopus.com платформасидан 80 нафар талаба (11,7%), 
www.natlib.uz 
сайтидан 
81 
нафар 
талаба 
(11,9%), 
www.cyberleninka.ru 
сайтидан 70 нафар талаба (10,3%), 
www.researchgate.net платформасидан 42 нафар талаба (6,2%), 
сайтидан 25 нафар талаба (3,7%), www.publons.com 
платформасидан 13 нафар талаба (1,9%). Жавоблар динамика-
сининг юқори даражасини www.ziyo.uz сайти кўрсатмоқда. Бироқ 
кейинги катта кўрсатгич (www.lex.uz – 36%) 245 нафар 
респондентларнинг илмий ва меъёрий-ҳуқуқий маълумотлар 
базаларини фарқига бормасликларини тасдиқламоқда
1
. Учинчи 
миқдорий кўрсатгич (28,9%) – scholar.googleга тегишли бўлиб, 
талабаларнинг мазкур платформадан фойдаланиши қувонарли ҳол. 
Маълумки, жаҳонда жуда кўп илмий ва фанметрик базалар бор, биз 
улардан Ўзбекистонда нисбатан кўпроқ фойдаланиладиганларини 
олдик. Шунга қарамай, талабалар орасида кўпчиликнинг илмий иш 
ёзишда электрон платформалардан фойдаланиш даражаси паст деб 
хулоса қилиш мумкин. Чунки, энг юқори кўрсатгич билан 
белгиланган www.ziyo.uz – сайтида ҳам сифат жиҳатидан тўлиқ 
илмий-тадқиқот ишлари жамланганмаган (сайт базасидан ўқув, 
ўқув-услубий материаллари, ҳатто талабалар томонидан юкланган 
рефератларни ҳам топиш мумкин).
Талабаларнинг онлайн таълим олишлари учун етарли моддий-
техник воситаларга эгалигини аниқлашда қуйидагилар воситасида 
аниқлашга ҳаракат қилинди: - талабаларнинг тегишли техника 
билан таъминланганлик даражаси; пойтахт ва вилоятларда 
интернетдан фойдаланиш сифати. 
1
 www.lex.uz – Ўзбекистон Республикаси Қонунчилик маълумотлари миллий базаси 

---

66 
“Сиз ўзингизнинг тегишли техника билан таъминланганлик 
даражангизни қандай баҳолайсиз?”, деган саволга респон-
дентларнинг 382 нафари (56,1%) – ноутбук, 348 нафари (51,1%) – 
смартфон, 252 нафар (37%) респондентлар эса университет ахборот 
ресурс маркази ва кафедрада компьютерларидан фойдаланишини 
маълум қилган. 228 нафари (33,5%) – шахсий компьютерлари 
мавжудлигини қайд этган. 37 нафар (5,4%) респондент жавоб бериш 
мушкул деган жавобни белгилаган. Ушбу саволда бир неча жавоб 
вариантларини белгилаш мумкинлиги эътиборга олиниб жавоблар 
умумлаштирилганда 58,9 фоиз талабаларнинг онлайн таълим олиш 
учун зарур бўлган – ноутбук, шахсий компьютер ва смартфонлари 
мавжудлиги; 40,3 фоиз талабалар эса олий таълим муассасасидаги 
компьютерларида ўқув ва илмий ишларини бажаришлари, 0,8 фоиз 
талабаларнинг эса таълим олиш жараёнида техник таъминланганлик 
даражасига эга эмаслиги маълум бўлди. Демак, сўров ўтказилган 
олий таълим муассасаларидаги талабаларнинг 40 фоизидан ортиғи-
нинг таълим муассасасидаги моддий-техник ресурсларга эҳтиёжи 
бор.
COVID-19 пандемияси туфайли ташкил этилган онлайн 
таълимнинг олий таълим ва талабалар илмий-тадқиқот фаолиятига 
таъсирини ўрганар эканмиз аввалда илгари сурилган гипотезаларнинг 
тўғрилигини текширишда респондентлардан олинган жавобларга 
таянамиз. H
0
– “COVID-19 пандемияси туфайли ташкил қилинган 
онлайн таълим талабаларнинг илмий-тадқиқот фаолияти олиб 
боришларига ижобий таъсир қилди” деган биринчи гипотезамиз ўзини 
оқламади. Чунки, карантин вақтида ташкил килинган онлайн 
таълимда талабалар анъанавий таълимдагидек етарли билим 
олишолмаганини, 
илмий-тадқиқот 
билан 
шуғулланиш 
учун 
мутахассислик фанларини чуқур билиш талаб қилинишини қайд 
этишган. Шу билан бирга, гипотезанинг тўғрилигини асословчи – 
электрон илмий базалардан фойдаланиш, фойдаланувчи сифатида 
шахсий аккаунтига эга бўлиш даражаси ҳам қониқарсиз. 
Респондентларнинг учдан бир қисми илмий платформалар, ижтимоий 

---

67 
тармоқлар, қонунчилик базалари кабиларнинг фарқига бормайди. Бу 
эса, уларнинг карантин вақтида ҳам илмий базаларга етарлича 
мурожаат қилишмаганини тасдиқлайди.
Ўзбекистонда COVID-19 пандемияси даврида талабаларнинг 
илмий-тадқиқот фаолияти таҳлили шуни кўрсатадики, биринчи 
гипотезага муқобил сифатига илгари сурилган H
1
– “COVID-19 
пандемияси туфайли ташкил қилинган онлайн таълим талабаларнинг 
илмий-тадқиқот фаолияти олиб боришларига салбий таъсир қилди” 
деган гипотезанинг маълум маънода тўғрилиги тасдиқланди. Чунки, 
илмий-тадқиқот олиб боришдаги асосий муаммо талабаларнинг 
иқтисодий етишмовчиликда таҳсил олаётганлиги маълум бўлди. 
Анъанавий таълимдан фарқли ўлароқ онлай таълим тўлиқ АКТдан 
фойдаланишга асосланган. АКТ эса моддий-техник таъминот талаб 
қилади.
Умуман олганда, олий таълим ўқув жараёнида талабалар илмий 
фаолиятини ташкил этишга таъсир этувчи омиллар кўп. Биз ушбу боб 
доирасида таълим жараёнининг ташкил этилиши, профессор-
ўқитувчиларнинг касбий маҳорати ва талабаларнинг АКТ 
компетенциялари каби омилларнинг илмий-тадқиқот фаолиятига 
таъсирини ўрганишга, таҳлил қилишга ҳаракат қилдик. Келтирилган 
омиллар билан бир қаторда, талабаларнинг самарали илмий-тадқиқот
фаолияти олиб боришлари ОТМ моддий-техник инфратузилмаси, 
баҳолаш мезонлари, ўқув дастурлари мазмуни ва уларни ўзлаштириш 
талаблари, мустақил таълим механизмлари ҳамда бошқа бир қатор 
омилларга ҳам боғлиқлигини таъкидлаш зарур. Кейинги бобда олий 
таълимда ўқув жараёнини ташкил этиш билан боғлиқ ўқитишнинг 
кредит-модуль тизими ҳақида тўхталамиз. Унда асосан кредит 
тизимининг мазмуни, амал қилиш механизмлари, анъанавий 
таълимдан фарқлари, таълим сифатини таъминлашдаги самара-
дорлигини ёритишга эътибор қаратамиз.

---

68