Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги, мирзо улуғбек номидаги тошкент давлат университети

б) Кузатиш ва эксперимент методлари.

Кузатиш ҳаракат, ўзгариш ва ривожланишдаги маъ лум объектни табиий шароитда у қандай бўлса, шуҳолича диққат билан, белгиланган вақт ичида, маълуммақсад асосида кўздан кечириб боришдир.
Эксперимент эса сунъий яратилган шароитда олиббориладиган кузатишдир. Экспериментда ўрганилаёт ган предмет ёки ҳодиса ўз ҳолида, лекин сунъий яра тилган шароитда кўздан кечириб борилади. Экспери ментда тадқиқотчи ўз ўрганиш объектига актив таъсирқилиши, кузатишнинг боришида, кузатилаётган жа раённи ўзи хоҳлаган йўналишга қараб ўзгартиришимумкин.
Эксперимент кузатиш билан бевосита бошиқ бў либ, у кузатишсиз мавжуд бўлмайди, улар бир-бирла рини тўлдиради. Кузатиш ва эксперимент методлариасосида тўпланган фактлар, маълумотлар илмий би лишнинг эмпирик даражасини ҳосил қилади.
Кузатиш ва эксперимент асосида ҳосил қилинганфакт ва маълумотлар эса ўз набатида тадқиқотчидануларни анализ ва синтез қилишини тақозо қилади.

в) Анализ ва синтез методлари.

Анализ — бир бутунни қисмларга, бўлакларга, то монларга ва элементларга ажратиб, уларнинг ҳар биринима эканлигини билишдир. Анализ усули натижасидабутунни ташкил этган қисмлар, томонлар, бўлаклар,элементлар, уларнинг бутун таркибидаги ўрни аниқла нади. Анализ орқали предмет ва ҳодисаларнинг струк тураси, тузилиши билинади.
Синтез — анализ туфайли ажратилган бўлаклар, то монлар, қисмлар, элементларни ўзаро бириктириб,уларни бир бутун ҳолига келтиришдир. Синтез орқалитадқиқотчи бутуннинг бўлаклари, қисмлари, томонла ри, элементлари ўртасидаги ва уларнинг бутун биланбўлган алоқа ва боғланишларини билиб олади.
Анализ билан синтез билиш жараёнидаги бирмоддий ёки мантиқий амалнинг икки томонидир,уларни бир-биридан ажратиб қўллаб бўлмайди, чун ки табиатда ва жамиятда ҳамма жараёнлар кўп то монламадир.
Тадқиқотчи ўрганаётган предмет ёки ҳодисалариустида олиб борган кузатиш ва экспериментлари, ана лиз ва синтезлари асосида ҳосил бўлган эмпирикфактлар ва маълумотларни ўз тафаккурида умумлаш тиради, абстрактлаштиради ва конкретлаштиради. Та факкур жараёнида юз берадиган бу амаллар ҳам илмийбилишнинг умумий илмий методларини ташкил этади.