Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги наманган давлат университети
Download 1.09 Mb. Pdf ko'rish
|
фалсафа янги
- Bu sahifa navigatsiya:
- Òàêðîðëàø ó÷óí ñàâîëëàð
- 11-Мавзу: Жамият фалсафаси истиқлол ва тараққиётнинг ўзбек модели. Режа
Òàÿí÷ òóøóí÷àëàð: Èæòèìîèé îíã, èíäèâèäóàë îíã, îäàòèé âà íàçàðèé îíã, èæòèìîèé ïñèõîëîãèÿ âà èæòèìîèé ìàôêóðà, ìèëëèé ìàôêóðà, àõáîðîò äóí¸ñèíèíã ãëîáàëëàøóâè. Дунёни англаш, инъикос, психика, онг, тил, онгнинг тузилиши, ўз- ўзини англаш, «информацион портлаш». Òàêðîðëàø ó÷óí ñàâîëëàð: 1. Èæòèìîèé îíã íèìà? 2. Èíäèâèäóàë îíã äåãàíäà íèìàíè òóøóíàñèç? 3. Îäàòèé âà íàçàðèé îíã қàíäàé õóñóñèÿòëàðè áèëàí àæðàëèá òóðàäè? 4. Èæòèìîèé ïñèõîëîãèÿ íèìà? 5. Àõáîðîò äóí¸ñèíèíã ãëîáàëëàøóâè äåãàíäà íèìà òóøóíèëàäè? 6. Психика ва онг коинот эволюциясининг табиий натижаси деганда нимани тушунасиз? 7. Онг нима? Нега у ижтимоий-тарихий характерга эга дейилади? 8. Онг ва тилнинг бирлиги деганда нимани тушунасиз? 9. Ўз-ўзини англаш нима? 10. «Информацион портлаш» нимани англатади? Аäàáè¸òëàð: 1. Ûçáåêèñòîí Ðåñïóáëèêàñè Êîíñòèòóöèÿñè (Àñîñèé қ îíóíè), Òîøêåíò, Ûçáåêèñòîí, 1992 éèë 2. Êàðèìîâ.È.À. Ûçáåêèñòîí XXI àñð áûñàўàñèäà: õàâôñèçëèêêà òàùäèä, áàðқàðîðëèê øàðòëàðè âà òàðàққè¸ò êàôîëàòëàðè, Òîøêåíò, Ûçáåêèñòîí, 1997 éèë. 87 3. Êàðèìîâ.È.À. Æàìèÿòèìèç ìàôêóðàñè õàëқíè-õàëқ, ìèëëàòíè-ìèëëàò қèëèøèãà õèçìàò ýòñèí. «Тафаккур», 2-сон. Òîøêåíò, Ûçáåêèñòîí, 1998 éèë. 4. Êàðèìîâ.È.À. Ûç êåëàæàãèìèçíè ûç қûëèìèç áèëàí қ óðìîқäàìèç, , Òîøêåíò, Ûçáåêèñòîí, 2000 éèë. 5. Êàðèìîâ.È.À. Ìèëëèé èñòèқëîë ìàôêóðàñè õàëқ ýúòèқîäè âà áóþê êåëàæàêêà èøîí÷äèð, , Òîøêåíò, Ûçáåêèñòîí, 2000 éèë. 6. Ôàëñàôàäàí ñûíãè 1995-2000 éèëëàðäà ÷îï ýòèëãàí áàð÷à àäàáè¸òëàð. 11-Мавзу: Жамият фалсафаси истиқлол ва тараққиётнинг ўзбек модели. Режа: 1. Ҳозирги замон фалсафаси. ХХ аср фалсафасининг асосий оқим ва йўналишлари. 2. Жамият ривожида тарихийлик ва ворисийлик. 3. Цивилизациянинг тарихий шакллари ва ҳозирги замондаги хусусиятлари. 4. Маданият ва цивилизациянинг асосий тамойиллари, қонуният ва хусусиятларини билиш-маънавий камолот манбаи. 5. Тараққиётнинг ўзбек модели ва жаҳон цивилизациясида Ўзбекистоннинг тутган ўрни ва истиқболлари. Маълумки ҳамма замонларда ҳам фалсафа ўз даврининг долзарб муаммоларини ҳал этиш йўлларини топишга ҳаракат қилган. ХХ асрга келиб инсоният фан ва техника тараққиёти соҳасида улкан ютуқларни қўлга киритди. Лекин шу билн бирга, айнан ушбу аср ижтимоий силсилалар иккита жаҳон уриши экологик инқироз оўир йўқотишлар даври ҳам булди. Бу эса фалсафий фикрнинг тараққиётида ўз аксини топди, унинг турли йўналиш ва оқимлари шуўилланган муаммоларнинг салмоўи, мақсад муддаосини аниқ белгилади. 88 Ҳозирги замон фалсафасининг энг асосий тамойиллари умуминсонийликнинг устуворлиги, унинг миллийлик билан уйўунлиги, демократик эркинликлар инсон қадри, бирор таълимотни мутлоқлаштирмасликдир. Баўри кенглик ва толерантлик ҳозирги фалсафий таълимотлар ранг баранглигини таъминлайди. Анаънавий фалсафада турли ғоявий тизимларга бўлинишига қарамай муҳим муаммоларни ҳал этишда маълум бир умумийлик мавжуд эди. Ҳозирги замон фалсафасида аксинча, фалсафий муаммоларнинг кўп хиллиги ва ўзига хослиги турли туманлиги, улар асосида фалсафий оқимларнинг мустақил йўналиш сифатида шаклланганлиги яққол кўзга ташланади. Анаънавий фалсафада ақл инсон моҳиятининг белгиловчиси, деб талқин этилган бўлса, энди рационализмга қарши инсоннинг мавжудлиги муаммолари, ҳамда унинг норационал моҳияти илгари сурила бошлади. Яъни илгари маърифатпарварлик ғояси устувор бўлса, эндиликда кўпроқ инсон ҳуқуқларига эътибор кучайиб кетди. Фалсафа гўёки мавжудликдан аниқлик томон борди, умумий эмас, аниқ равшан масалаларни ҳал қилиш бошланди. Анаънавий фалсафада ҳодисалар механика қонунлари асосида тушунтиришга ҳаракат қилинган бўлса, энди бундай таҳлил доирасидан четда қолган муаммолар ўрганила бошланди. Бугунги кунга келиб кўпгина фалсафий оқимлар ўзларининг анаънавий фалсафага алоқадор эканликларини ҳамда улардан фарқ қилишларини таъкидлаш мақсадида номларига "нео" яъни янги замонавийлашган деган маънони англатувчи қўшимчани қўшганлар. Масалан, неоповитиаизм, неотомозм ва бошқалар шулар жумласига киради. Янгича фалсафий тафаккурга асос солган олимлар орасида кўпчилик немис олими Артур Шопенгауэр (1788-1860) қарашларини тилга олади. Шопенгауэр оламдаги барча мавжуд нарсаларни иродани намоён бўлиши дейди, иродани эса онгсиз кўр-кўрона интилиш тарзида тушунади. Махлуқотларнинг инстиниктлари ҳатти-ҳаракатлари ироданинг намоён бўлшидир. Инсон фаолияти ҳам ақлдан бегона бўлган иродани намоён бўлишидир. Шунинг учун инсон моҳияти иррационал асосга эга ақл эса тасодифийдир, дейди. Шопенгауэр таълимотини давом эттирган немис файласуфи Фридрих Ницше (1844-1900) фикрича, «борлиқнинг энг чуқур моҳияти ҳокимятга эришиш учун бўлган иродадир». Ницше инсонборлиғида махлуқлик ва ҳолиқликни бирлашиб кетганини асослаб беришга ҳаракат қилди. Унинг диёримизда бундан икки ярим минг йил муқаддам шаклланган зардўштийлик таълимотини ўрганиб яратган. «Зардўшт таваллоси» асарида кучли шахсларни тарбиялаш ғояси илгари сурилган. У ўз ортидан иродасиз кишилар оммасини етаклашга қодир бўлган, иродаси кучли шахсларни тарбиялаш даражасида бўлган. Ницшенинг цивилизация ва маданиятнинг сўниши ва барҳам топиши тўғрисидаги ғоясига асосланиб, 1918 йилда Шпенглер «Европанинг сўниши» деган асарини 89 ёзади. Шу зайлда «Орқага Кантга» шиори остида неокантчилик, «Орқага Ҳегельга» шиори остида эса неоҳегельчилик пайдо бўлди. Шу билан бирга, фалсафанинг классик илдизларини сақлаб қолишни диний оқим неотомизм ҳам ёқлаб чиқди. Íåîòомиèçì-ÕÕ àñðäàãè ýíã éèðèê äèíèé ôàëñàôèé îқèì áûëèá, ó ûðòà àñðëàðäàãè (XIII àñð) Ôîìà Àêâèíñêèéíèíã òàúëèìîòèíè қàéòàäàí òèêëàäè. Ó (íåî-ÿíãè, òîìèçì-«ôîìà», òðàíñêðèïöèÿäà òîìà áûëèá ûçãàðãàí) Ôîìà Àêâèíñêèéíèíã ÿíãè, çàìîíàâèé òàúëèìîòè äåìàêäèð. Áó òàúëèìîòãà êûðà èëì âà ýúòèқîä ûðòàñèäà òûëà, ìóâîôèқëèê, óéўóíëèê áîð. Óëàð áèð-áèðèíè òûëäèðèá òóðàäè, ùàð èêêèñè ùàì õóäî òîìîíèäàí áåðèëãàí ùàқèқàò. Íåîòîìèçì âàêèëëàðè ôèêðè÷à, èëì åòìàãàí æîéäà ýúòèқîä қ ûëëàíèøè êåðàê. Ëåêèí áó ýúòèқîä êûð-êûðîíà, øóí÷àêè èøîí÷ áûëìàé, áàëêè ìàíòèқàí òåðàí àíãëàíãàí ýúòèқîä áûëèøè êåðàê. хóäîíèíã ìàâæóäëèãèíè ôàëñàôà òóðëè ìàíòèқèé óñóëëàð îðқàëè èñáîò қèëèøè ëîçèì. Øóíäàé қèëèá, ôàëñàôàíèíã âàçèôàñè äèíãà õèçìàò қèëèøäàí èáîðàòäèð. Íåîòèçì ùîçèðãè öèâèëèçàöèÿëè äóí¸äà öèâèëèçàöèÿëàøãàí òàúëèìîò ñèôàòèäà ìàéäîíãà ÷èқìîқäà. Ûç íàâáàòèäà-áó äåìîêðàòèÿ óñòóâîð áûëãàí ùà¸ò òàðçèãà ìóàéÿí äàðàæàäà ìîñ êåëàäè. Íåîêàíò÷èëèê XIX àñð ûðòàëàðèäà øàêëëàíãàí âà ÕÕ àñð áîøëàðèäà ðèâîæëàíãàí ýäè. Óíèíã âàêëëàðè È.Êàíò ûç äàâðèäà қûéãàí èëìèé áèëèøíèíã óìóìèéëèãè âà çàðóðèÿòè ùàқèäàãè ùàìäà òàæðèáàâèé àқë ùàқèäàãè ìóàììîëàðíè òàùëèë ýòàäèëàð. Áó òàúëèìîòãà êûðà, èíñîí äóí¸ãà áèð ìàðòà êåëàäè, øóíèíã ó÷óí ùàð áèð инсоннинг ҳаёти ўзи учун олий мақсаддир. Шундай экан, èíñîí ùà¸òèäàí êèìäèð ûç ìàқñàäëàðèíè àìàëãà îøèðèø ó÷óí âîñèòà ñèôàòèäà ôîéäàëàíèøè ìóìêèí ýìàñ. Ýðêèí ìàâæóäîò äåãàíäà, Êàíò èçäîøëàðè ûçè ҳоҳëàãàí èøëàðíè қèëóâ÷è êèøèíè ýìàñ, áàëêè æàìîàò÷èëèê ìàíôààòèãà қàðøè þðìàéäèãàí óíãà çèä èø 90 қ èëìàéäèãàí, àììî ûç ùàқ-ùóқóқëàðèíè ÿõøè áèëàäèãàí èíñîííè íàçàðäà òóòàäèëàð. Download 1.09 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling