Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги наманган давлат университети

 
Жисмоний тарбия билан шу ғулланувчиларнинг шахсий гигиенаси
Шахсий гигиена умумий гигиенанинг бўлими бўлиб, танани, оғиз 
бўшлиғини парваришлаш билан боғлиқ бўлган масалаларни яратиш ва ахоли 
ўртасидаги гигеник малакаларни тарбиялашни ўрганади ва ишлаб чиқади. 
Шахсий гигиенанинг талабларини бажариш соғлиқни сақлашда катта 
аҳамиятга эга бўлиб, юқумли ва бошқа касалликларнинг тарқалишига йўл 
қўймайди. Жисмоний тарбия ва спорт билан шуғулланувчиларнинг шахсий 
гигиенага риоя қилишини назорат қилиб туришда спорт камандалари 
шифокорлар, жисмоний тарбия ўкитувчилари, спорт мураббийлари мухим 
рол ўйнайди. Шахсий гигиена норма ва қоидаларига риоя қилмаслик фақат 
касалликкагина олиб келмай, балки спортчининг чидамлилиги ва ишлаш 
қобилиятини пасайтириб, хатто вақтинча спорт билан шу ғулланишни 
тўхтатиб қуйишга олиб келади. Шахсий гигиена қоидаларига риоя қилмаслик 
натижасида оёқнинг шилиниши, совуқ уриши, шунингдек йирингли яралар 
ва замбуру ғга оид тери касалликлар пайдо бўлиши билан бо ғлиқдир. 
Тренировка 
қилувчи 
спортчининг 
кундалик 
режими 
спорт 
байрамларида ва оддий хаёт шароитларида танани парвариш қилиш учун 
керак бўлган умумий ва махсус тадбирлар йетарли даражада кўрилган 
бўлиши керак. Бу сохада шунингдек санитария маорифи ишларни олиб 
бориши зарур.Тери бир қатор физиологик функсияларни бажаради. Терида 
жуда кўп нерв толаларининг учлари жойлашганлиги сабабли ташқи 
таасуротни қабул қилишда биринчи анализатор хисобланади. Марказий нерв 
системаси тери ресепторлари билан кўп томонлама алоқада ўлиб, организмда 

---

29 
физиологик просессларни бошқариб туради. Бинобарин тери дастлаб сезги 
органи учун ката ҳамиятга эга бўлиб, температура, о ғриқ ва тарктил 
сезувчанликка эгадир. 
Организмга механик, физик ва химик таасуротдан, шунингдек 
микробларни ўтишидан сақлашда тери тўсиқ вазифасини ўтайди. Тери 
ажратиш органи сифатида катта аҳамиятга эга. Организм терла шва кўп 
миқдорда иссиқлик чиқариш йўли билан қонда ва тўқималарда хосил бўлган 
бир қанча зарарли моддалардан озод бўлади. Тери ости ё ғ безлари терини 
қуршаб қолишдан, ортиқча тер билан қопланишдан сақлайди ва унинг 
эластиклик хусусиятини ҳамда механик таасуротларга қарши туриш 
қобилиятини оширади. Тери организмда газ алмашинишида иштирок этади 
ва у бактерисит хусусиятига эгадир. 
Тиш ва оғиз бўшли ғини тўғри парвариш қилиш мухим гигиеник 
аҳамиятга эга. У овқатни яхшилаб майдалаш, унинг сингишини 
осонлаштиришни таьминлайдиган, шунингдек о ғиз бўшли ғи орқали 
организмга микробларнинг кириш хавфини камайтирадиган тишларни 
сақлаш зарур. 
Кийимбош ва поябзалларнинг асосий вазифаси инсонни ташқи 
мухитнингзарарли таьсуротларидан химоя қилишни ўз ичига олади. 
Кийимбош ва пояфзал организмнинг иссиқлик мувозанатини сақлашга ёрдам 
беради, об-хавонинг ноқулай факторларидан, кирланишдан ва механик 
шикастланишлардан химоя қилади. 
Хавонинг температураси пасайганда, шмол ва нам климда кийим 
совқотиш ва музлашдан химоя қилиб, организмнинг иссиқлик ажратишини 
камайтиради. Юқори температурада мос кийим иссиқлик ажратишга 
кўмаклашади ва иссиқлаб қолишдан химоя қилади. 
Атрофдаги шарт-шароитга, мехнат фаолиятининг характерига ва 
махсус хизматларга мослаб уйда, уй юмушларида ва ташқарида, 
корхоналарда, армияда, жисмоний тарбия маш ғулотларида, спортда ва 
бошқаларда кийиладиган турли хил кийимбош ва пояфзаллар тайёрланади. 
Қатор хусусиятларига қарамай улар умугигиена талабларига жавоб бериши 
шарт: организмни об-хаво ва иқлим ўзгаришига мослаштириш, тинч ҳамда 
харакат фаолияти пайтида орган ва системалар функсияси учун мос 
шароитни сақлаши керак. 
Пояфзалларга қўйиладиган гигиеник талаб устки кийимларга 
қуйиладиган талабга ўхшайди. У имконияти борича йенгил, қулай, оёқда қон 
айланишига, теридаги бу ғланишга халақит бермайдиган, товон шаклини 
ўзгартириб қўймайдиган, ишқаланишни, оёқ терлашини келтириб 
чиқармаслиги керак. Пояфзаллар учун ишлатиладиган материаллар 
мустахкам, йенгил, йетарли даражада юмшоқ, иссиқликни ёмон ўтказадиган 
(қиш ойлари учун), хавони яхши ўтказадиган, совуқдан, намликдан ва хар-
хил механик таьсуротлардан сақлайдиган хусусиятга эга бўлиши керак.Спорт 
попафзали у йки бу спорт маш ғулотларига мослашган бўлиши ва юқорида 
кўрсатиб ўтилган ҳамма талабларга жавоб бериши керак. Спорт пояфзалига 
қуйиладиган гигиеник ва спесифик конструктив талаблар спорт турининг 

---

30 
хусусиятига бо ғлиқ. Уларнинг умумийлари қуйидагилар: пояфзалнинг 
мустахкамлиги, юзасининг эластиклиги, йилнинг фаслига ва маш ғулотнинг 
шароитига мослиги, югуришда, сакрашда ва бошқаларда оёқни механик 
таьсирланишлардан ишончли химоя қилиши, товон сирпанмаслиги, 
қулайлиги, ишни йенгиллатиш қобилияти. Нотў ғри пояфзал оёқнинг 
шилинишини, музлашини, тренировка ва мусобақаларда спорт натижасининг 
пасайишига олиб келади. 
Спорт пояфзалидан, спорт кийимлари каби, фақат спорт Билан шу 
ғуллангандагина фойдаланиш керак бўлади.