Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги навоий давлат кончилик институти
Download 1.23 Mb. Pdf ko'rish
|
1.Рашидов Монография-2021
- Bu sahifa navigatsiya:
- Жами: 107 Х 442,3 х
- 2.10-жадвал. Минтақалардаги эркин иқтисодий зоналарда инвестиция хажмининг кўп омилли индекслари 1
- Жами: Х х Х х 862 3778
2.9 - жадвал.
Таҳлилдаги эркин иқтисодий зоналарда саноат маҳсулот ҳажми ва капитал сиғими индекслари (интенсив кўрсаткичлар, инвестиция сиғими кўрсаткичи асосида кўриб чиқилади) 1 ЭИЗ 2013 йил 2018 йил Саноат маҳсулот млрд.сўм Инвестиция сиғими Саноат маҳсулот млрд.сўм Инвестиция сиғими В 0 КЕ 0 В 1 КЕ 1 “Навоий” ЭИЗ 92,8 0,04 125,6 0,13 1 Статистик маълумотлар асосида муаллиф ишланмаси марта 64 , 9 85 , 45 3 , 442 1 1 1 1 KB KB i K KB K ) (KB I 76 “Ангрен” ЭИЗ 12,1 0,35 49,3 0,32 “Жиззах” ЭИЗ 2,1 1,66 267,4 0,71 Жами: 107 Х 442,3 х Инвестиция сиғими инвестициялар ҳажмининг ялпи қўшилган қийматга нисбати асосида аниқланади, яъни:инвестиция сиғими + инвестиция хажми/ ялпи қўшилган қиймат. Шундай қилиб, эркин иқтисодий зоналар бўйича ўртача инвестиция сиғими омилларининг ўзгариши ҳисобига 4,7 баробар кўпайган. Омилларнинг тузилмавий ўзгаришларини ҳисобга олмаган ҳолда ялпи маҳсулотнинг улуши В/В ўртача инвестиция сиғимининг ўзгаришини ифодалайди, яъни: Ҳар бир зонанинг инвестиция сиғимининг пасайиши ҳисобига ҳудудлар бўйича ўртача инвестиция сиғими 14,45 баробар ошган. Омилларнинг тузилмавий ўзгариши қуйидагича аниқланди: Шубҳасиз, ўртача инвестиция сиғими саноат маҳсулот салмоғини ошиши ҳисобига қарийб ўзгармаган, эркин иқтисодий зоналарда инвестиция сиғимининг энг паст даражаси “Ангрен” эркин иқтисодий зонасида кузатилди. Юқорида ҳисобланган индекслар орасида қуйидагича боғланиш мавжуд: Бу натижага асосан “Жиззах” эркин иқтисодий зонаси ҳисобидан эришилган. Таҳлилдаги эркин иқтисодий зоналарда инвестиция 473%. ёки 73 , 4 0 , 107 27 , 11 : 3 , 442 5 , 220 : 0 0 0 1 1 1 B xB ) (KE B хB ) (KE I КЕ ПС 447 , 14 073 , 0 : 051 , 1 : 1 1 0 1 1 1 В хВ ) (КЕ В хВ ) (КЕ I КЕ ФС . % 473 73 , 4 105 , 0 : 498 , 0 : 0 0 0 1 1 0 ёки B B ) (KE B B ) (KE I KE CB 39 , 68 45 , 14 73 , 4 х I I I КЕ C В КЕ ФС КЕ ПC 77 динамикасининг таҳлили асосида кўп омилли аддитив-мультипликатив индекслар тизимидан фойдаланиш мумкин. 2.10-жадвал. Минтақалардаги эркин иқтисодий зоналарда инвестиция хажмининг кўп омилли индекслари 1 ЭИЗ Инвестиция сиғими Бир банд кишига тўғри келган саноат маҳсулот ҳажми (млн.сўмда) Банд бўлганлар сони (киши) а 0 а 1 b 0 b 1 c 0 c 1 “Навоий” ЭИЗ 0,04 0,13 167,217 67,892 555 1850 “Ангрен” ЭИЗ 0,35 0,32 44,266 68,472 274 720 “Жиззах” ЭИЗ 1,66 0,71 64,024 221,358 33 1208 Жами: Х х Х х 862 3778 Макроиқтисодий статистикада уч ва ундан ортиқ омиллар билан боғланган натижавий кўрсаткичлардан кенг фойдаланилади. Шунинг учун бундай мураккаб натижавий кўрсаткичлар динамикасини ўрганишда, ўзаро боғланган индекслар тизимини тўғри тузиш муҳим аҳамиятга эга. Бу масала икки омил ўртасидаги ўзаро боғланишни ўрганишдан мураккаб, шундай экан натижавий кўрсаткичлар ўзгаришига таъсир қилувчи учта омилдан биттасининг ўзгаришини, иккитасини ўзгармас ҳолда қолдириш зарур. Инвестиция ҳажми бир кишига тўғри келган ялпи маҳсулот ҳажми билан инвестиция сиғими каби ҳисобланган кўрсаткичларга тенг, яъни: КВ=а.в.с. (2.2.6) Бундай боғланиш бу кўрсаткичларнинг индекслари орасидаги муносабатида ҳам кўринади. I кв = I а хI в хI с (2.2.7) Ҳар бир омилнинг таъсири натижасида натижавий кўрсаткичларнинг ўзгаришини аниқлаймиз: 1 Муаллиф ишланмаси марта 51 , 19 84 13, 92 , 0 52 , 1 28 , 15924 220500 98 , 17225 28 , 15924 11300 98 , 17225 марта 51 , 19 11300 220500 0 1 1 1 1 1 0 0 1 0 1 1 0 0 0 0 0 1 0 0 0 1 1 1 x x x x c b a c b a x c b a c b a x c b a c b a I c b a c b a I КЕ КЕ 78 Шундай қилиб, барча омиллар ҳисобига эркин иқтисодий зоналардаги инвестиция ҳажми 19,5 марта ошган. Юқоридагилардан шундай хулоса ясаш мумкинки, таҳлилдаги эркин иқтисодий зоналар инвестиция ҳажми инвестиция сиғимининг ўзгариши ҳисобига 152 фоизга ошган, саноат маҳсулотнинг бир кишига тўғри келган меҳнат унумдорлиги 92 фоиз, эркин иқтисодий зоналарда банд бўлган ҳодимлар сони ҳисобига 13,8 марта ошган ва учала омил ҳисобига эса 19,5 марта кўпайган. Таҳлилда, кейинги қадам Ўзбекистон Республикаси эркин иқтисодий зоналари фаолиятида инвестиция ҳажмининг мутлоқ қийматлардаги ўзгаришини ҳар бир омил таъсирида аниқланади, яъни: КВ a =a 1 b 0 c 0 - a 0 b 0 c 0 =17225,98–11300= 5925,98 млн. сўм; КВ b =a 1 b 1 c 0 - a 1 b 0 c 0 =15924,28-17225,98=-1301,70 млн. сўм; КВ с =a 1 b 1 c 1 - a 1 b 1 c 0 =220500-15924,28=204575,71 млн. сўм; КВ=КВ a +КВ в +КВ с =5925,98+(-1301,70+204575,71=209200млн.сўм; Таҳлил маълумотларидан кўринадики, таҳлилдаги эркин иқтисодий зоналарга киритилган инвестицияларнинг мутлоқ ҳажми 2018 йил 2013 йилга таққослаганда 209,2 млрд.сўмга ошган. Шу жумладан, эркин иқтисодий зоналар инвестиция ҳажмида инвестиция сиғимини ўзгариши ҳисобига 5,9 млрд. сўмга ошган, бир кишига тўғри келган саноат маҳсулотнинг ўзгариши ҳисобига 1,3 млрд.сўмга камайган, эркин иқтисодий зоналар фаолиятида банд бўлганлар сонини ўзгариши ҳисобига 204,6 млрд.сўмга ошган. Аммо, эркин иқтисодий зоналар фаолиятини иқтисодий натижаларининг барчасини аниқ ҳисоблаб бўлмайди, уларнинг айримлари вақт жиҳатдан кечикади ёки чўзилади. Бундай натижалар билвосита натижалар ёки самара дейилади, уларга қуйидаги мезон-кўрсаткичларни киритиш мумкин: - янги технологиялар билан танишишнинг осонлашуви; - хўжалик фаолиятини ташкил этиш ва бошқаришнинг янги усулларини эгаллаш; - мамлакатнинг экспорт базасини кенгайтириш;- янги тармоқларнинг яратилиши; - минтақавий номутаносибликни бартараф этилиши; - кадрлар салоҳиятини сақлаш ва ривожлантириш (бошқа 79 минтақалар ва хориждан мутахассисларни жалб қилиш, фирмалараро миграция ва ҳоказо). Хулоса қилиб айтганда, эркин иқтисодий зоналарни самарадорлигини ўлчаш анча мураккаб масаладир. Чунки унинг ижобий таъсири нафақат ўша зонада фаолият юритаётган корхоналар ишининг самарасига, балки бутун минтақанинг иши самарасига, қўшни минтақаларга, ҳатто, бутун мамлакат иқтисодиётига ҳам таъсир этади. Download 1.23 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling