Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги низомий номидаги тошкент давлат

 
Фойдаланилган адабиётлар: 
1. Турдиев Н.Ш. Физика. Умумтаълим мактабларининг 6 синф ўқувчилари учун 
дарслик. “Ўқитувчи”, Тошкент-2013 
2. Турдиев Н.Ш., Усаров Ж.Э. VI-синф. Ихтисослаштирилган мактаб-интернет 
ҳамда айрим фанлар чуқурлаштирилиб ўтиладиган синфлар учун физика 
фанидан методик қўлланма. “NISO POLIGRAF”, Тошкент-2014.  
3. Перышкин А.В., Разумовский В.А., Фабрикант В.А. Основные методики 
преподования физики. Москва -1984 
4. Интернет материаллари www.cisbaltic-odl.org 
OLIY TA’LIMDA OʻQITISH TIZIMINI LOYIHALASHTIRISH 
 
1
Fayzullayeva Z. I 
2
Xalilov X.Z.
1
assistent “Informatika asoslari” kafedrasi(TUIT), 
2
talaba, “Komputer injineringi” 
fakulteti (TUIT) 
Oʻzbekiston Respublikasi mustaqillikka erishgan dastlabki kunlardanoq ta`lim 
tizimiga alohida e`tibor qaratildi. Buning yorqin dalili sifatida Oʻzbekiston 
Respublikasining ta`lim toʻg`risidagi qonuni va Kadrlar tayyorlash Millliy Dasturining 
qabul qilinishini, ta`lim tizimining moddiy texnik bazasini tubdan yangilanishi va 
rekonstruktsiya qilinishini, Milliy dasturlarni amalga oshirilishini hamda ta`lim 
jarayoniga yangi axborot texnologiyalarini joriy etish sohasida qabul qilinayotgan 
qonun va qarorlarni keltirishimiz mumkin. Mana shunday qarorlardan biri 2013 yil 27 
iyunda qabul qilingan №PQ-1989 sonli “2013-2020 yillarda Milliy axborot-
kommunikatsiya tizimini rivojlantirish boʻyicha Kompleks dasturi” qaroridir. Mazkur 
qarorga asosan “Elektron hukumat” tizimini rivojlantirish va Axborot xavfsizligini 

---

353 
taʼminlash maqsadida keng koʻlamli ishlar amalga oshirib kelinmoqda. Bu esa oʻz 
navbatida ta’lim tizimiga juda ham katta vazifalarni yuklamoqda. 
Ushbu ishda Oliy ta`limda oʻqitish tizimini loyihalshtirish koʻrib oʻtilgan boʻlib, 
loyihlashtirish uchun ma`lumotlar bazasidan foydalanildi. Har bir jarayon bir-biriga 
oʻzaro bogʻlangan boʻlimlarga boʻlib oʻrganildi.
Oliy ta`lim oʻquv jarayonini 1-rasmda koʻrsatilgani kabi tuzilmalarga ajratib 
olindi. Tuzilmalarni fakultetlar, yoʻnalishlar, guruhlar, kurslar, fanlar, oʻqituvchilar va 
boshqalarga hisobiga kengaytirib borish mumkin. Bu jarayon ma`lumotlar bazasining 
uch bosqichli arxitekturasida birinchi bosqich konseptual jarayon deyiladi. Konseptual 
jarayon hamma mohiyatlar, atributlar va ular orasidagi aloqalar hamda zaruriy 
ma`lumotlar butunligini cheklashlarini oʻz ichiga oladi. 
1-Rasm. Oliy talimda oʻqish jarayoni 
Fizik jarayonida loyihalashtirish uchun esa axborot texnologiyalaridan 
foydalanamiz. Fizik jarayonda ma`lumotlarni munosabatlar shakliga olib kelinadi va 
ular ustida amallar bajariladi. 
Munosabatning fizik shakli ikki oʻlchovli jadval boʻlib, u ustun va satrlardan 
iborat. Oliy ta`limni oʻquv jarayoni loyihalashtirganda ham bir nechta munosabatlar 
hosil boʻladi. Misol tariqasida Universitet jadvalini olamiz, jadvalni biz munosabat 
deb ataymiz. 
2-rasm. Universitet munosabati 
Munosabatlar atributga ega boʻladi. Atributlar esa bir qiymatli va koʻp qiymatli 
boʻladi. Bir qiymatli atribut – ma`lum turdagi munosabat maydonining qiymatini 

---

354 
saqlovchi atribut hisoblanadi. Bir yoki bir nechta atributning qabul qilishi mumkin 
boʻlgan qiymatlar toʻplami esa atribut qiymati deyiladi. Har bir atribut domen 
qiymatlar toʻplamidan iborat. 
Oliy t`alim munosabati ham shunday vazirlik atributi orqali domen qiymatlar 
toʻplamidan iborat boʻlib, munosabatlar oʻrtasida aloqa oʻrnatamiz. Aloqa-konseptual 
munosabatlar orasidagi bog`liqlikni nazarda tutadi.
Oliy ta`limda oʻqish jarayonini loyihalashtirishda shunday birga koʻp bog`lanish 
orqali ular orasida aloqa oʻrnatamiz. Yuqoridagi ta`lim jarayonida oʻqish tizimi 
shajarasi ma`lumotlar bazasida tuzilishi ya`ni sxemasi quyidagi koʻrinishda boʻladi. 
3-rasm. Umumiy sxema 
Xulosa qilib aytganda Oliy ta`lim tizimini loyihalashtirishda axborot 
texnologiyalaridan foydalanish qulay imkoniyatlarga olib keladi. Loyihalshtirish 
jarayonida esa ma`lumotlar bazasidan foydalanish, munosabatlar orasidagi aloqani 
toʻgri oʻrnata olish, normallashirish xossalaridan foydalanish, atribut qiymatlarini, 
domenlarni toʻg`ri taqsimlash orqali vaqtni tejash hamda unumdorlikni ta’minlash 
mumkin.