Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги қЎҚон давлат педагогика институти

Тарбияда ёрдаклашиш ижтимоий педагог томонидан, аввало, ота-оналарга маслаҳат бериш, шунингдек, бола билан махсус тарбиявий вазиятлар яратиш орқали амалга оширилади. Ижтимоий педагогик ёрдамнинг психологик йўналиши икки компонентдан иборат: ижтимоий-психологик куллабқувватлашва коррекция (тўгрилаш) қилиш.
6.4. Оилани ижтимоий-психологик қуллаб-қувватлаш. Ижтимоий-психологик қуллаб-қувватлашоилада қисқамуддатли инқироз даврида, оила аъзолари турли шаклдаги стрессҳолатларини бошдан кечираётганларида амалга оширилади.Бунинг учун ижтимоий педагогнинг қўшимча психологикмаълумоти булиши керак. Бундан ташқари, бу ишни психологва психотерапевтлар ҳам бажаришлари мумкин. Агар қўллабқувватлаш комплекс тарзида амалга оширилса, у ниҳоятдасамарали булиши мумкин. Ижтимоий педагог оиладагишахслараро муносабатларни, оилада боланинг тутган ўрнини,оиланинг жамият билан алоқасини таушл қилиш орқалимуаммони ўрганади, психолог эса психологик тестлар ва бошқаметодлар воситасида оила аъзоларини низога олиб келувчи руҳийҳолатларни қай этади, психиатр эса даволаш билан шугулланади.Шахслараро мун-осабатларнинг педагогик ва психологиккоррекция, асосан, оилада болага нисбатан руҳий зўрликбўлганда қўлланилади. Руҳий зўрлик боланинг асаб-руҳий важисмоний қолатининг бузилишига олиб келади. Яқин-яқингачабу ҳодисага етарли даражада эътибор берилмаган. Бундай зўрликкаболани қўрқитиш, уни ҳақорат қилиш, ғурурини поймол қилиш, ишончини оқламаслик кабилар киради.Ижтимоий педагог оиладаги муносабатларни шундайкоррекциялаши л озимки, бунда оилада тартиб ва интизомни таъминлашга қаратилган барча чоралар “Бола ҳуқуқларитўғрисидаги Конвенция" талабларига асосланиши лозим.Психотерапиядан фарк,ли ўлароқ, коррекция оила ичидагинизоларни очиб кўрсатади. Унинг мақсади оила аъзоларига, улар ўртасидаги муносабатларни уйғунлаштиришга, мувозанатлаштиришга кўмаклашишдир.Ижтимоий педагогик ёрдамнинг воситачилик йўналиши уч таркибий қисмдан иборат: ташкил қилишга ёрдам, тартибгасолишга ёрдам ва ахборот беришга ёрдам.Ташкил қилишга ёрдам оилавий дам олишни ташкил қилишгақаратилган. Оилавий дам олиш ўз ичига хайрия аукционларинирежалаштириш ва ўтказишни, оилавий байрамлар ва танловларуюштиришни, уй хўжалигини юритиш бўйича курслар ташкил қилишни ўз ичига олади.Тартибга солишга ёрдам бериш муайян оиланинг муаммосини
ҳал қилиш бўйича турли муассаса ва хизм атларнифаоллаштиришдир. Бундай муаммоларга куйидагилар киради:
1) болани тарбиялаш учун бошқа оилага топшириш;
2) болаликка олиш;
3) болани болалар уйига жойлаштириш.
Маълумот беришга ёрдам оилани ижтимоий ҳимоямасалалари бўйича маълумотлар билан таъминлашга қаратилганва консультация шаклида ўтказилади. Малумотлар маиший,оилавий, меҳнат, фуқаролик, нафақа қонунчилиги, болалар,аёллар, ногиронлар ҳукукутари, шунингдек, оилавий низоларгатегишли булиши м у м к и н .Оилага кўрсатиладиган ижтимоий-педагогик ёрдам узоқ муддатли ва қисқа муддатли иш шаклларидан иборат бўлади.Қисқа муддатли иш шакллари ичидан олимлар ўзаромуносабатларнинг интервент ва муаммоли моделлариниажратишган.Оила билан иш юритишнинг интервент модели инқирозлиҳолатда бевосита ёрдам кўрсатишни кўзда тутади. Бу инқирозлар оила ҳаётидаги ўзгаришлар ёки тасодифий нохуш ҳолатларгабоғлиқбўлиши мумкин.Инқирозли ҳолатга қайси муаммолар сабаб бўлганиданқатъий назар, ижтимоий педагогнинг вазифаси бевоситаэмоционал ёрдам кўрсатиш орқали стресс ҳолатининг таъсириниюмшатиш ва оила кучларининг инқирозини бартараф этишга қаратишдир. Бу ҳолатдаги ёрдам психологик, ахборот вавоситачилик тавсифга эга булиши мумкин.Муаммоли модел ҳам қисқа муддатли иш шаклига тегишли булиб, унинг муддати тўрт ойдан ошмайди. Муаммоли моделоиладаги амалий вазифаларни ечишга қаратилган бўлиб, моделмарказида ёрдам кўрсатувчи ижтимоий педагог ёрдамкўрсатилаётган шахслардан ўз қаракатларини оиладаги муаммоларни ечишга йўнаптиришларини талаб қилади.Бу моделмуайян ҳолатларда аксарият муаммоларни оила аъзоларинингўзлари хал қилишларига асосланади. Бу ерда ижтимоийпедагогнинг асосий вазифаси айнан шундай ҳолатларни яратиш,муаммоли моделнинг етакчи методи эса ёрдам кўрсатувчиижтимоий педагог ва оила ўртасида шартнома тузишдир.Шартноманинг асосини оиланинг олдида турган мақсад ва вазифаларини аниклаш ташкил қилади. Ижтимоий педагогмаксад ва вазифаларнинг амалга ошиши учун етарли бўлган муддатни белгилайди.Шуни таъкидлаш жоизки ижтимоий педагог ва оила ўртасидаги шартнома бизнес ёки нлкоҳ шартномасига ўхшамайди.Бу ҳолатда томонлар моддий эмас, балки ахлоқий мажбуриятларга эга бўлишади ва бу расмий ҳужжат билан тасдиқланади.Шартнома бўйича ҳамкорлик оилани шартнома талаблариниишлаб чиқишда ва қарорлар қабул қилишда фаол иштирок этишни таъминлайди. Ўсмирлар ва ўспиринлар билан ишлашда шартноманинг тузилиш и уларнинг мутахассис биланмуносабатларига жиддий туе бериши билан ижобий жиҳатларгаэга.Асосан, хориж амалиётида қўлланиладиган узоқ муддатли иш шакллари ижтимоий-психологик ёндашувга асосланади ватўрт ойдан ортиқ вақхни талаб қилади. Ижтимоий-психологикёндашувнинг асосий вазифалари: бирор бир вазифани бажаришгаодатлантириш орқали оилавий тизимни ўзгартириш ҳамда оилага таъсир қилувчи бошқа ижтимоий тизимлардаги ҳолатларнианиқлашдан иборат.Ижтимоий-педагогик ёрдам шароитида патронажнингқўлланилиши мақсадга мувофиқ. Патронаж ижтимоийпедагогик иш шаклларидан булиб, унда ижтимоий педагог ташхис, назорат ва реабилитация мақсадларида оилагаташрифбуюради. Бу эса оила билан узоқ муддатли алоқаларни ушлабқолишга замин яратади. Патронаж оилани табиий шароитлардакузатишга имкон беради. Патронажнинг ўтказилиши бир қанча тамойилларга амал қилишни талаб қилади. Булар: ёрдамниихтиёрий қабул қилиш, конфиденциаллик ва бошқалар. Шунинг учун ҳам оилани ижтимоий педагог ташрифи тўғрисидааввалдан хабардор қилиш лозим.Патронажлар танланган иш стратегиясига қараб доимий вабир марталик булади. Доимий патронажлар, авваламбор, ғайри ижтимоий оилаларга нисбатан қўлланилиши лозим. Чунки уларнидоимий назорат қилиш интизомга чақиради ва вужудга келаётганинқирозли ҳолатларни аниклаш имконини беради.Ижтимоий-педагогик фаолиятда, патронаж билан бирқаторда, оила билан иш олиб боришнинг муҳим шакллариданбири консультатив суҳбат ўтказишдир. Консультатив суҳбат,асосан, ҳаётий масалаларни ҳал қилишда қийинчиликларга дуч келаётган соглом оилаларга мўлжалланган. Якка тарздагиконсультацион суҳбатлар билан бир қаторда, оила биланишлашнинг жамоавий шакллари — тренинглар қам ўтказилиши мумкин.Ижтимоий-педагогик тренинг амалий психологиядажамоавий психологик иш олиб боришнинг фаол методлариданфойдаланишга асосланган соҳаси сифатида таърифланади.Шуни таъкидлаш жоизки, бугунги кунда ўтказилаётган тренинг дастурлари нинг мақсадлари кенгайди ва тренингфақатгина амалий психология соқаси бўлибгина қолмай, балкиижтимоий педагогика ва таълим тизимида ҳам ўз ўрнига эга.Тренинг бир қанча индивидуал ва жамоавий иш олиб боришусулларинингуйгунлашуви булиб, ота-оналарнинг психологиква педагогик саводхонлигини ошириш муаммосини ҳалқилишнинг энг истиқболли усулларидан бирига айланди. Сўнгиўн йилликлар давомида бу муаммо ўз глобал аҳамиятинийўқотмаяпти. Айниқса, руҳий ва жисмоний нуқсонли фарзандибор оилаларда бу муаммо ниҳоятда кескиндир.Жамоавий усуллар ота-оналарга бир-бирлари билан тажриба алмаш иниш лари, саволлар бериш ва гуруҳда қўллабқувватланишлари имконини беради.Бундан ташқари, ахбороталмашинувида етакчилик ролини бажариш инсон фаоллигини оширади.Юқоридаги усуллар консултатив суҳбат, тренингоммабоп ҳисобланиб, улар ҳам қисқа муддатли, ҳам узоқмуддатли шаклларда қулланилиши мумкин.Оиладаги ижтимоий педагогик фаолият тизимли ёндашувгаасосланган тақдирдагина юқори самарали булиши мумкин. Удемография, социология, ижтимоий психология, педагогика(оиланинг тарбиявий функцияси), ҳуқуқ, иқтисод (оилабюджета), этнография, тарих, фалсафага оид маълумотларниўрганишни ва улардан фойдаланишни кўзда тутади.Шундай қилиб, замонавий шароитларда оила турли билимсоҳалари: ижтимоий педагогика, ижтимоий иш, соғлиқнисакраш ва бошқаларнинг марказий объектларидан биригаайланмокда. Чунки ҳар бир жамиятнинг келажаги ўшажамиятдаги оилалардаги муаммоларни ҳал қилишга боғлиқдир.