Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги Самарқанд иқтисодиѐт ва сервис институти

Инвестиция жараѐини иштирокчилари. Инвестиция жараѐнининг бош 
иштирокчилари - давлат, компаниялар ва хусусий шахслар бўлиб, уларнинг ҳар 
бири инвестиция жараѐнида талаб томонида ѐки таклиф томонида туриб 
иштирок этиши мумкин. 
Давлат. Ижроия ҳокимиятининг ҳар бир даражасига ўз фаолиятини 
молиялаштиришга катта миқдорда пул керак бўлади. Ушбу фаолият мактаб, 

---

24 
касалхона, турар жойлар, катта йўллар каби ижтимоий иншоотларни қуришга 
сарфланаѐтган капитал қўйилмалар билан боғлиқдир. Юқоридаги лойиҳалар 
кўп ҳолларда, турли кўринишдаги узоқ мустақил қарз мажбуриятлар-
облигациялар чиқариш йўли билан молиялаштирилади. Давлатнинг жорий 
эҳтиѐжлари пулга бўлган талабни бошқа манбаи бўлиб ҳисобланади. Масалан, 
хукумат солиқ кўринишида давлат бюджети даромадига тўланганга қараганда 
кўп харажат қилиши мумкин. Ёки, шаҳар ҳокимияти жорий фаолияти учун пул 
керак бўлган ҳолда бюджетга солиқлар тўланмаган ҳолатлар бўлиши мумкин.
Устун даражада ҳокимликлар ўз эҳтиѐжларини қисқа муддатли облигациялар 
чиқариш ѐрдамида молиялаштирадилар. (Ривожланган мамлакатларда). 
Айрим вактда, ижроия ҳокимияти идоралари пулни таклиф қилувчилар 
томонида қатнашадилар. Масалан, шаҳарда маълум вақтга келиб қандайдир пул 
суммаси бўшаб қолса, уни жорий ҳисоб рақамида ушлаб турмасдан, шаҳар 
ҳокимияти маблағни қисқа муддатли молиявий бозорга қуролларга қўйиб 
даромад олишлари мумкин. 
Ижроия ҳокимиятлари идораларини молиявий маблағларга эҳтиѐж сезаѐтган 
томонда ва таклиф томонида молиявий институтлар ва молиявий бозорлар 
ҳолатига кучли таъсир кўрсатади. Аксарият ҳолларда, давлат - бу пул 
маблағларини истеъмолчисидир, яъни у маблағ беришга қараганда кўп маблағни 
ишлатади. 
 
2.1-чизма. Инвестициялаш жараѐни 
 
Компаниялар. Кўпгина компаниялар мулк шаклларидан қатъий назар ўз 
фаолиятини юритиш учун йирик молия маблағларига муҳтож бўлади. Ижроия 
ҳокимияти идоралари сингари, уларни молиявий эҳтиѐжлари узоқ ва қисқа 
муддатлига бўлинади. Узоқ муддатли мақсадларни амалга ошириш учун 
компанияларга заводлар қуришга, асбоб-ускуналар ва иншоотлар олишга, янги