Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти

5.6. Раҳбарнинг шахсий ишини ташкил этиш
Раҳбарнинг шахсий ишини режалаштириш ташкилот ва унинг 
бўлинмаларининг стратегик ва тактик вазифалари белгиланган вақтдан бошланади. 
Ушбу жараён “мақсадлар шажараси”, яъни кичик мақсадларни даражалар бўйича 
тақсимлаш билан боғлиқ вазифаларни акс эттирувчи таркибий моделни тузиш 
сифатида маълум.
Раҳбарнинг шахсий иши мажлислар, йиғилишлар, қабуллар ва шахсий 
ҳамда ишлаб чиқаришга оид суҳбатларни ташкил этиш ва ўтказишни; хат-
хабарлар билан ишлаш, телефон орқали суҳбатлар ва ҳоказоларни ўз ичига олади. 
Мажлисларни ўтказиш. Мажлис унинг мақсадлари ҳақида аниқ тасаввурга 
эга бўлинган ҳолда ўтказилиши керак. Мажлисларнинг қуйидаги турлари мавжуд: 
 ўқув мажлиси (конференция, семинар), унинг мақсади – иштирокчиларга 
зарур билимларни бериш ва уларнинг малакасини оширишдан иборат; 
 ахборот берадиган мажлис маълумотларни умумлаштириш ва юзага 
келган муаммоларга нисбатан билдирилган турли нуқтаи назарларни ўрганиш 
учун зарур; 

---

75 
 тушунтириш 
мажлиси, 
унда 
раҳбарият 
ходимларни 
амалга 
оширилаётган хўжлик сиёсатининг тўғрилигига ва қўлланилган чораларнинг 
муқаррарлигига ишонтиришга интилади; 
 муаммоли (бирор муаммони кўтариб чиққан) мажлис, у мавжуд 
муаммоларни ҳал этиш усулини танлаш учун ўтказилади. 
Агар қуйидаги қоидаларга амал қилинса, самарали мажлисни ўтказиш 
вазифасининг ечими осонлашади: 
 мажлис мавзусини аниқ белгилаш лозим. Раҳбар сифатида, биринчи 
навбатда, ўзи учун қанақа натижа кераклигини аниқлаб олиш даркор; 
 кун тартиби, шу жумладан кўриб чиқилаётган масалаларнинг изчиллиги 
пухта ишлаб чиқилиши керак. Даставвал ҳал этилиши энг аниқ бўлган масалаларни 
қўйган маъқул; 
 мажлис иштирокчилари феъл-атворининг хусусиятлари қанақалигини ва 
улар мажлисни ўтказиш жараёнида қандай намоён бўлишини назарда тутиш 
зарур; 
 иштирокчиларга таклифномалар олдиндан юборилиши керак, бунда 
мажлис мавзуси билан унинг барча иштирокчиларининг манфаатлари ўртасидаги 
боғлиқлик яққол бўлиши лозим; 
 мажлис ўтказиш учун мўлжалланган хона яхши товуш изоляциясига, 
нормал ҳаво ҳароратига, яхши вентиляцияга эга бўлиши даркор; 
 мажлис мавзуси ҳамма вақт сўзга чиқувчилар ва тингловчилар кўз 
олдида туриши учун уни доскага плакат кўринишида ёки бошқа усул билан ёзиш 
тавсия этилади. 
Ўз сўзининг бошида раҳбар ва мухолифнинг қарашлари мос келмаётган айрим 
масалаларга эътибор қаратиш зарур. Мажлис раҳбарига нисбатан қўйиладиган энг 
муҳим талаб – ўз нуқтаи назарини бошқа иштирокчиларга зўрлаб ўтказмаслик. 
Бетарафлик ўз нуқтаи назарини билдириш имкониятидан маҳрум этмайди. Тинглай 
олиш – раҳбарнинг энг муҳим хислати. Тадқиқотлар шуни кўрсатмоқдаки, 
инсонларнинг кўпи билан 10 фоизи ҳамсуҳбатини бемалол тинглай олади. Тинглай 
олиш қуйидаги қоидаларга амал қилишни англатади: 
 суҳбатдошнинг сўзини бўлишга уринишдан ўзини тийиш, унга гапини 
тугатиш имкониятини бериш. Ўз хатти-ҳаракати билан уни тинглаш оғирлигини 
билдирмаслик; 
 суҳбатдошга эътибор қаратиш, тинглаш жараёнида фаол иштирок этиш; 
 шошилинч хулосалар билдирмаслик ва тезда баҳо бермаслик; 
 суҳбатдошнинг сўзлашиш хусусиятларига эътибор қаратмаслик («Қандай 
сусткаш!», «Қандай зериктирадиган!»); 
 чалғимаслик; 
 сўзлашувни монополлаштирмаслик; 
 фикрлаш суръатини нутққа мослаштириш, чунки фикрлаш тезлиги нутқ 
тезлигига қараганда 3-4 марта юқори. 
Мажлиснинг самарадорлиги унинг давомлилигига боғлиқлиги илмий 
жиҳатдан исботланган. Мажлис қанча узоқ давом этса, унинг иштирокчиларининг 
ишчанлиги шунча пасаяди. 
Энг мақбул ҳолатда мажлис узоғи билан 30-40 дақиқа давом этиши керак. 

---

76 
Ана шу муддатдан кейин бундай тадбирнинг самарадорлиги кўрсаткичлари кескин 
пасаяди. 40-60-дақиқада эътиборнинг сусайиши кузатилади, 60-70-дақиқада 
инсонлар ҳолатини ўзгартиради, сўзлаша бошлайди, 70-80-дақиқада айрим 
иштирокчиларда депрессия белгилари кузатилади, 90-100-дақиқада «салбий 
фаоллик» белгилари, яъни ўзаро тортишувлар, муҳокама қилинаётган муаммо 
ҳақидаги фикрнинг ўзгариши ва ҳоказолар пайдо бўлади. 100-120-дақиқада айрим 
иштирокчилар ҳар қандай таклиф этилган қарорни қабул қилишга тайёр. Бу кўп 
сонли инсонларнинг ноқулай санитария-гигиеник шароитларга эга бўлган хонада 
узоқ вақт ўтиришдан ўта толиқиши оқибати билан боғлиқ. Шу муносабат билан 
«120-дақиқа» тамойили мавжуд. 
Иш юзасидан суҳбатлар ўтказиш. Иш юзасидан ўтказиладиган суҳбат деб 
инсонлар ўртасидаги ҳар қандай оғзаки сўзлашувга айтилади. Бундай суҳбатнинг 
асосий мақсади ишлаб чиқаришга доир ёки бошқа масалаларни ҳал этишдан 
иборат. Ишбилармон инсонда шахслараро мулоқот бутун иш вақтининг 70-30 
фоизини эгаллайди. Ишга доир суҳбатлар ёки сўзлашувларнинг мазмуни, шакли ва 
давомлилиги турлича бўлиши мумкин. 
Ишга доир суҳбатнинг ҳар бир тури ўзига хос хусусиятларга эга. Масалан, 
ишга қабул қилишда раҳбар лавозим учун талабгорга бажариб бўлмайдиган 
ваъдаларни бермаслиги керак. Ходим томонидан йўл қўйилган ҳатоларни танқид 
остига олишдан ўзини тута билиш ва хушмуомалали бўлиш лозим. Ходимни ишдан 
бўшатиш муносабати билан суҳбат ўтказишда раҳбар ўзи бошчилик қилаётган 
ташкилотнинг нуфузини имкони борича сақлаши даркор. Ишга доир суҳбатларни 
тайёрлаш ва ўтказишнинг универсал қоидалари мавжуд бўлиб, уларга амал қилиш 
эҳтимолий ҳатоларнинг олдини олиш ва исталган (кўнгилдаги) натижага эришиш 
имконини беради. 
1. Ўтказиладиган 
ишга доир суҳбатнинг мақсадини ва исталган 
натижаларни аниқ белгиланг. 
2. Ўтказиладиган суҳбатнинг қандай бориши ҳақида атрофлича ўйлаб 
кўринг, яъни ўз далилларингизнинг асосларини тузинг, суҳбатнинг ахборот 
берадиган асосини таъминланг, суҳбатдошнинг қарши далилларини ҳисоблаб 
кўринг. 
3. Суҳбатни ўтказиш жойи ва вақтини аниқлаб олинг, яъни суҳбатга 
нимадир (телефон қўнғироқлари, келиб-кетувчилар) ҳалақит бермаслиги ва 
чалғитмаслиги керак. 
4. Суҳбатдошингизнинг эътиборини тортишга ва уни қизиқтиришга, ўзаро 
ишонч муҳитини яратишга эришинг. Шуни ёдда тутиш лозимки, эркаклар – 
аёлларга қараганда бепарвороқ тингловчилар бўлиб, улар айниқса аёллар билан 
бўладиган суҳбатларда ўзини тоқатсиз тутади. Агар ўз муаммоларингиз, боз устига 
суҳбатдошга тушунарсиз бўлган муаммолар ҳақида гапирсангиз, бу билан 
ҳамсуҳбатнинг эътиборини тортиб бўлмайди. 
5. Суҳбатдошингиз сўзлайдиган, сиз эса фақат ўзингиз берадиган саволлар 
билан суҳбатни қўллаб-қувватлаб турадиган шароитни яратинг. Бу унга руҳий 
устунлик беради, чунки мантиқий саволларни бериш ва уларга суҳбатдошингиздан 
жавоблар олиш йўли билан уни ишонтириш кўпроқ самара беради. 
6. Ўз нуфузингизни туширманг, ўзингизни муносиб тутинг, овозингизни 

---

77 
баланд қилманг, бир маромда гапиринг, ўз қаҳр-ғазабингизни имо-ишоралар билан 
ифодаламанг. 
7. Суҳбатдошингиздан олинадиган ахборотга эътиборли бўлинг, уни қайд 
этинг. Бу суҳбатдошингизнинг мойиллигини оширади ва амалий фойда 
келтиради. Янги материални ўзлаштиришда ўртача инсон янги фактлар билан 
танишганидан кейин дастлабки 24 соат ичида кейинги икки йил мобайнида 
унутадиганларидан кўпроқ нарсани эсдан чиқариши илмий жиҳатдан исботланган. 
Дастлабки суткаларда ўзлаштирилганларнинг ўртача 70-75 фоизи эсдан чиқарилади, 
яъни эртанги кун биз унинг мазмунининг фақат 25-30 фоизини эслаймиз. Шуни эсда 
тутиш лозимки, инсон эшитганларининг 90 фоизини, кўрганларининг 50 фоизини 
ва қилган ҳарактларининг 10 фоизини эсдан чиқаради. 
8. Хушмомалали, устамон ва дўстона муносабатда бўлинг. Бу илтимос ёки 
кўрсатманинг аҳмиятини камайтирмайди, лекин қарши тарафни маълум даражада 
лол қолдиради. 
Самарали шахсий иш қоидаларини эгаллаш раҳбарга бутун бошқарув 
жараёнини такомиллаштириш, ўз куч ва маблағларидан оқилона фойдаланиш, қўл 
остидагилар кўз ўнгида ўз мақомини ошириш имконини беради.