Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти “Бухгалтерия ҳисоби” кафедраси

Асосий хусусиятлар







Харажатлар-даромадлар- Фойдаланувчиларнинг махсус (самарадорлик) ахборотдан фойдаланиб олаётган
даромадлари

Аҳамиятлилик - Муҳим қарорга таъсир кўрсатиш
учун унча катта бўлмайдиган сумма


1-расм. Бухгалтерия маълумотларнинг асосий хусусиятлари
Тўрт асосий муҳим принциплари бухгалтерия ҳисоби маълумотларини рўйхатга олиш, ўлчаш ва тақдим этишда муҳим аҳамият касб этади. Улар қуйидагилар:
Бетарафлилик- бухгалтерия ҳисоби ихтисослашган, бир-биридан алоҳида бўлган ҳўжалик субъектлари билан иш олиб боради. Уларнинг ҳар бири мулк эгаси ва бошқа ташкилотлардан қатъий назар алоҳида-алоҳида кўрилади. Масалан, корпорация ва унинг акционерлари алоҳида бирликлар ҳисобланади.
Узлуксизлик-принципи кўпинча буни давом этаётган фаолият принципи деб ҳам айтадилар. Чунки, бу принципга биноан бизнинг кўзда тўтилган келажакда ликвидация қилишни назарда тўтмайди, яъни бизнеснинг мавжуд бўлиши учун чекланмаган вақт бўлиши кўзда тутилади.
Баҳолаш принципи ҳўжалик операциялари, активлар ва пассивларнинг пулда баҳоланишини англатади.
Даврийлик принципи. Алоҳида олинган корхона фаолияти натижаларини аниқ олдиндан айтиш кийин бўлса ҳам, фойдаланувчилар учун доимий молиявий ҳисоботлар уларнинг қарор қабул қилишлари учун жуда муҳимдир.
Бундан ташкари бухгалтерия ҳисобининг принциплари «қандай қилиб мурожаат қилинади» каби концепция сифатида ҳам келиши мумкин. Бу принципларга таннарх, ҳисоблаш, мослик ёки мувофиқлик принциплари киради. Принциплар ёки тамойиллар ҳақида яна батафсил сўз юритилади.
Бундан ташкари бухгалтерия ҳисоби концепцияларида молиявий ҳисобот элементлари ва бошқа процедуралар ўз ўрнига эгадир.
Юқоридагилардан келиб чиқиб, бухгалтерия маълумотларнинг қуйидаги вазифаларни бажаради:
- Бухгалтерия ҳисоби бошқарувнинг барча санаб ўтилган босқичлари ва вазифаларига хос, у бошқарувнинг ҳар бир босқичини ахборий-таҳлилий таъминлаш вазифасини бажаради. Ⱪарорлар нафақат маъмурияг, корхона рағбарияти, балки иқтисодий ахборотдан бошқа фойдаланувчилар томонидан ҳам қабул қилинади. Бухгалтерия ҳисоби ҳисоб ахборотидан фойдаланувчилар эхтиёжларига таъсирчан бўлиши керак. Демак, ушбу фойдаланувчилар кимлигини ва улар амалда қандай ахборотга эҳтиёж сезишларини тушуниш лозим;
- молиявий ҳисоботларнинг тушунарлилиги ва ишончлилиги туфайли инвестор учун ўз капиталига бўлган ёки кредит берувчи учун хатарнинг камайиши;
- хатарнинг камайиши туфайли ҳисобот тузувчи ташкилот нуфузининг ошиши;
- хатарнинг камайиши туфайли ташкилошинг қарз ёки акциядорлик капигалини арзонроқ, қиймат бўйича жалб эта олиши;
- акгивлар сақланиши ва молиявий ҳисоботнинг тўғрилигига зарурий ишонч бағишлайдиган ички ҳисоб назорати туфайли ташкилот ҳаётий қобилиятининг ошиши;
- ташкилотнинг макро- ва микроиқтисодий баҳоси ҳамда статистик ҳисобот учун тегишли ишончли ахборот тақдим этилиши (масалан, миллий ҳисобварақлар тизими учун). Ⱪарорлар қабул қилиш жараёни учта асосий вақт босқичларидан таркиб топтан. Булар:
- дастлабки бонщарув жараёни (режалапггириш вазифаси);
- тезкор бонщарув боскдчи (жорий бонщарув вазифаси);
- бонщарувнинг якуний боскдчи (назорат вазифаси)⁸⁶