Фунқционал белги буйича булиш коидаси эса, ишлаб чиқариш бўйича цеҳлар, маркетинг, кадрлар, молия ва ҳоқазо бўлимларни ташкил этишнинг энг оммалашган усулидир. Улар сони ташкилот эхтиёжларига боғлик бўлади.
Худудий белги бўйича бўлиш қоидаси корхона ўз фаолиятини турли туманлар худудида амалга оширганда кўпрок кулланади. Мазкур худудда корхонанинг барча турдаги операцияларнинг бажарилишини, жумладан, сотиш бўйича ишларни минтакавий бажарувчига топширилиши мумкин.
Ишлаб чиқарилаётган махсулот асосида тақсимлаш қоидаси ишлаб чиқарилаётган махсулот турини кўпайтириб бораётган, бошқа ташкилий тузилмани қўллаш ишини фақат мураккаблаштириши мумкин бўлган йирик корхоналарда кенг оммалашган.
Истеъмолчилар манфаатларини ҳисобга олган ҳолда тақсимлаш қоидаси, харидор ҳал килувчи омил бўлган тармоқларда унинг манфаатлари ташкилий тузилмага кучли таъсир кўрсатади. Шунинг учун, истеъмолчилар манфаати ёқори қуйилган корхоналарда ушбу усул қўлланади.
Йирик корхоналарда юқорида кўрсатилган қоидаларнинг айримларидан ёки ҳаммасидан фойдаланилади. Санаб ўтилган омилларнинг ҳаммасига ёки биронтасига муҳим аҳамият берилишига тегишли усулни танлашга асос бўлади.
Бўлинмаларнинг бошқарув тузилмаларини шакллантиришда қўйидагиларни ҳисобга олиш зарур.
Стратификацияни, яъни, агар тадбиркор ўз ишини эндигина бошлаган бўлса, бошқарувнинг қандай даражасини қўллаш мақсадга мувофиқ бўлишини аниқлаш. Бунда бир ёки, одатда икки бўйсуниш даражаси мавжуд бўлади. Лекин, иш кенгайиб бориши билан, бошқарув даражалари сони ошиб боради. Маълумки, йирик корхоналарда бошқарув зинапояси 12 тадан 20 тагача босқичдан иборат бўлади.
Расмийлаштиришни, яъни, ташкилотдаги раҳбарлик услубини ва фаолият жараёнини одамлар орасидаги муносабатлар хусусиятини билиш. Агар бу муносабатлар кўплаб қоидалар ва йўриқномалар билан тартибга солинса, ташкилот расмий ташкилот сифатида қаралади. Ⱪоидалар қанчалик кўп, раҳбарлик усули қанчалик бюрократик бўлса, корхона тузилмаси шунчалик расмий ва тармокли бўлиши керак.
Do'stlaringiz bilan baham: |
