Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти “Бухгалтерия ҳисоби” кафедраси

Марказлашган ваколатлар-бунда ваколатлар асосан бошқарувнинг юқори буғинида марказлашган бўлади



Марказлашмаган ваколат-бунда ваколат асосан қуйи буғинида мужассамлашган бўлади

Кўриниб турибдики, ваколатлар бугкул марказлашган ёки батамом марказлашмаган бўлиши мумкин эмас. Зеро: тўлиқ маркаэлашиш жойлардаги имкониятга шубҳа туғдирса, тўлиқ марказлашмаслик, яъни қуйи бўғинларга ваколат бермаслик эса жойларда бошқаришнинг пала-партиш бўлишига сабаб бўлииш мумкин. Марказлашган бошқарув ваколатларига устуворлик бершида қуйидагилар назарда тутилади:

• бошқарувда стратегик йўналишни кучайтириш ва барча ресурсларни корхонанинг энг муҳим томонларига сафарбар қилиш;
• харажатларни қисқартириш мақсадида ўзини оқламаган бирбирини такрорловчи бошқариш функцияларини йўқотиш (масалан, ҳар бир бўлимдаги бухгалтериянинг ўрнига ягона марказлашган бухгалтерияни жорий қилиш);
• қарор қабул қилиш жараёнини жойлардаги аҳволни жуда яхши бшадиган, тажрибали кишилар қўлида жамлаш. Аммо бундай устуворлик ўзининг салбий томонларига ҳам эга. Бинобарин: ахборотларни узатши кўп вақтни талаб қилади, шу жараёнда уларнинг аксарият қисми йўқолиб ва бузиб етказилиши мумкин;
• муҳим қарорлар жойлардаги аниқ ҳолатни аниқ ва батафсш билмайдиган кишилар томонидан қабул қшинади ва улар жойлардаги фаолиятга зўрлаб ўтказилади. Натижада қабул қилинган қарорлар самарасиз бўлиб, амалиётга ўз татбиқини топиши бесамар бўлади.
Бугунги шароитда, яъни хўжалик юритувчи субъективларининг турли -туманлиги, улар сошшинг катга ҳудудларда кенг тарқалгани, конъюнкгуранинг жуда тез-тез ўзгариб туриши, қабул қилинадиган қарорларнинг геометрик прогресс билан кўпайиб борипга марказлашмаган бошқарув ваколатларига устуворлик беришни тақоэо этади. Ваколатларни тақсимлаш усулларига ҳам катта эътибор берилади. Ваколатларни топшириб қўйишда раҳбар учун энг муҳим ваколатлар топшириб қўйилган қўл остидаги ходимнинг ана шу ваколатлар доирасидаги хатти-ҳаракати учун ҳам, чора кўриш лозим бўлган вазиятда ҳеч нима қилмаслик учун ҳам жавобгарлигини белгилаб қўйиш муаммосидир.
Раҳбар ўзи танлаган ижрочи учун тўла-тўкис жавоб беради, бу эса албатга, ихрочшшнг шахсий масъулиятини соқит қилмайди. Ваколатларни топшириб кўйиш туфайли раҳбар шшшинг анча катга ҳажмини бажариш мумкин ҳамда истиқболли ва энг асосий масалаларга диққат-эътиборни жалб этиш имконияти вужудга келади. Айни чоғда у умумий раҳбарлик ва умумий назоратни ўз қўлида сақлаб қолади. Шу нуқгаи назардан ваколатлар бўлакланган ва қобиқланган усулларда тақсимланади.
Бўлакланган усул-Бошлиқ назоратни ўз зиммасига қолдирган ҳолда ваколахларни қўл осгидагиларга беради;
Ⱪобиқланган усул-Бошлиқ ваколатларни бера туриб бир вақгнинг ўзида у ваколатпарни ўзида сяқлянтпитти тўла таъминлайди⁶⁴