Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент архитектура-қурилиш институти

ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ

ОЛИЙ ВА ЎРТА МАХСУС ТАЪЛИМ ВАЗИРЛИГИ

тошкент архитектура-қурилиш институти


Бекмамадова гулноза акмаловна

“СУВ КИМЁСИ ВА МИКРОБИОЛОГИЯ АСОСЛАРИ” ФАНИДАН АМАЛИЙ МАШҒУЛОТЛАРНИ БАЖАРИШ БЎЙИЧА УСЛУБИЙ ҚЎЛЛАНМА

Тошкент – 2017

Муаллиф: катта ўқитувчи. Г.А.Бекмамадова,

“Сув кимёси ва микробиология асослари” фанидан амалий машғулотларни бажариш бўйича услубий қўлланма.

Услубий қўлланмада “Сув кимёси ва микробиология асослари” фанидан иш дастурига киритилган фаннинг қисқача назарий асослари, жумладан, сувнинг таркиби ва тузилиши, табиий сувларнинг кимёвий таркиби ва унинг шаклланиши, бу жараённи белгиловчи омиллар, табиий сувларни кимёвий таркиби ва минераллашув даражаси бўйича таснифлаш масалалари, амалий гидрокимёнинг асосий йўналишлари баён этилган. Шунингдек, услубий қўлланмада фан бўйича амалий машғулотларни бажариш учун услубий кўрсатмалар берилган.

Услубий қўлланма асосан 5340400 Мухандислик коммуникациялари қурилиши ва монтажи (Сув таъминоти ва канализация), 5341200-Сув таъминоти ва канализация тизимларини лойиҳалаштириш ва эксплуатацияси) бакалавр йўналишларида таълим олаётган талабалар учун мўлжалланган.
Тузувчи: катта ўқитувчи. Г.А.Бекмамадова,


Тақризчи: м.ф.д., И.А.Усманов Иригация ва сув муаммолари илмий тадқиқот институти

Тошкент архитектура қурилиш институти “Қурилиш материаллари ва кимё” кафедраси доц. А.Абдурахимов

Тошкент архитектура-қурилиш институти 2017 йил, майдаги илмий-услубий кенгашининг -сонли мажлисида амалий машғулотларни бажариш бўйича услубий қўлланма сифатида нашр этиш учун тавсия этилган.

КИРИШ

Маълумки, табиий сувларга гидросферанинг барча ташкил этувчилари, жумладан, дунё океани ва унинг денгизлари, кўллар, дарёлар ва уларда қурилган сув омборлари, дарёлар тўйинадиган атмосфера ёғинлари, қор қоплами, музликлар, ер ости сувлари, тупроқ ва ҳаводаги намлик ва бошқалар киради.

Табиий сувлар сунъий сувли аралашмалардан сифати ва миқдорий кўрсаткичлари, таркиби, жумладан, бир вақтнинг ўзида уларда ионли эритмалар, газлар, коллоидлар, органик моддалар бўлиши билан фарқ қилади. Таъкидлаш лозимки, табиий сувларда юқорида қайд этилган аралашмаларнинг миқдори табиий шароит, атроф муҳит ҳолати ва сув ҳавзаларида кечадиган гидрологик, гидрокимёвий, гидрофизик ва биологик жараёнларга боғлиқ ҳолда ўзгариб туради.

Юқорида қайд этилган фикрларга асосланиб, таниқли гидрохимик олим О.А.Алёкин “Гидрокимё” фанига қуйидагича таъриф беради: гидрокимё- табиий сувларнинг кимёвий таркибини ҳамда унинг макон ва замонда кимёвий, физик ва биологик жараёнларга боғлиқ ҳолда ўзгаришини ўрганадиган фандир.

Тоза сувга бўлган талаб кундан-кунга ортиб бормоқда. Чиқинди ва оқова сувларнинг кўпайиши сабабли сув ҳавзаларининг ифлосланиши кузатилмоқда. Оқибатда сув ҳавзалари яроқсиз ҳолга келмоқда. Маҳаллий аҳоли орасида эса турли хил юқумли касалликлар кўпаймоқда. Бу масалани ижобий ҳал этиш кўп мамлакатлар олдида турган энг муҳим муаммоларда бири ҳисобланади. Бу муаммо ўз вақтида ақл-идрок билан ҳал этилмаса, оқибати жуда хавфлидир.

Фан ва техника ютуқларидан сув ҳавзалари муҳофазасида фойдаланилмаса, бу йўлда тегишли назорат органлари ўз ишларини кучайтирмаса, қонунлар ижроси кузатилмаса, корхона, шаҳар чиқинди сувларини тозалаш иншоотлари ишламас экан, аҳолининг саломатлиги доимо хавф остида бўлади.

Бу борада анчагина амалий ишлар ҳам қилинди ва комплекс илмий-тадқиқот ишлари амалга оширилди.Ўзбекистон Республикаси табиатини жумладан, сув ҳавзаларини муҳофазасига катта аҳамият бериб, Республика Олий Кенгаши томонидан 1992-йил 3-июлда “Давлат санитария назорат тўғрисида”ги қонун тасдиқланди. Бу қонунда атроф-муҳит, сув ҳавзалари муҳофазаси ва аҳолини тоза сув билан таъминлашга катта аҳамият берилган.

Атмосфера ҳавоси сув манбаларинг ифлосланиши йирик шаҳар ҳамда саноат марказларидан бошланиб, аста секин бошқа минтақаларда ўта бошлайди.

Саноат корхоналарининг чиқиндиларинг ҳавога чиқариб ташланишидан ҳосил бўладиган “кислотали ёмғирлар” қарийиб бутун Европа ва Шимолий Америка ҳудудидаги атроф-муҳитга путур етказмоқда.

Ушбу амалий машғулотни бажариш учун услубий қўлланма ўзбек тилида “Сув кимёси ва микробиология асослари” фанидан амалий машғулотларни бажариш бўйича тайёрланган бўлиб 5340400 Мухандислик коммуникациялари қурилиши ва монтажи (Сув таъминоти ва канализация), 5341200-Сув таъминоти ва канализация тизимларини лойиҳалаштириш ва эксплуатацияси) бакалавр йўналишларида таълим йўлишларини эгаллаётган 3-босқич талабалари учун мулжалланган.

Услубий қўлланмага киритилган ҳар бир амалий машғулот, дастлаб ишнинг мақсадини ва мавзуга оид назарий билимларни қисқача ёритишдан бошланади. Сўнг ишни бажариш учун зарур бўлган маълумотлар ва қўйилган мақсадни амалга ошириш учун талаб қилинган вазифалар аниқ белгиланиб, ишни бажариш тартиби эса қўйилган вазифалар кетма кетлигига асосланади. Барча ишлар олинган натижаларнинг таҳлили билан якунланади.

Ҳар бир амалий машғулотни бажариш учун берилган маълумотларга таяниб,талабаларга алоҳида вариантлар ҳам таклиф қилишимиз мумкин.

Ушбу қўлланмада келтирилган намуна вариантлар ва уларни ҳисоблаш усуллари амалий машғулотларни бажаришда талабаларга ва ёш мутахассисларга катта ёрдам беради деган умиддамиз.

М у н д а р и ж а
Кириш.................................................................................................3-5

1.1. Табиий сувлар кимёвий таркибини турли ўлчам бирликларида ифодалаш (1-амалий машғулот).................................................................7-13

1.2. Сувдан олинган намуналарни таҳлил қилиш ва ишқорийлигини аниқлаш (2-амалий машғулот)....................................................................14-17

1.3. Дарё сувларининг кимёвий таркибини аниқлаш ва уларни турли таснифлар бўйича тавсифлаш (3-амалий машғулот)…………………….18-25

1.4. Дарёларнинг ионли оқими миқдорини аниқлаш ва ионли оқим кўрсаткичларини ҳисоблаш (4-амалий машғулот)………………………26-30

1.5. Сувнинг сифатини ирригация мақсадларида баҳолаш (5-амалий машғулот)…………………………………………………………………31-36

1.6. Дарёлар сув ресурсларини баҳолаш (6 - амалий машғулот).....37-45

Хулоса………………………………………………………………….46

тест саволлари…………………………………………………..47-56

ГЛОССАРИЙ..........................................................................................57-79

Фойдаланилган адабиётлар рўйхати........................80-81

сув кимёсидан амалий машғулотлар
1. Табиий сувлар кимёвий таркибини турли ўлчам бирликларда ифодалаш (1-амалий машғулот)
Ишнинг мақсади

Ушбу амалий машғулотни бажаришдан кўзда тутилган асосий мақсад талабаларда табиий сувлар кимёвий таркибини турли ўлчам бирликларида ифодалаш усулини амалиётда қўллаш бўйича тажриба, кўникма ва малакалар ҳосил қилишдан иборат.

Ишнинг назарий асослари

Бизга маълумки, табиий сувларда турли хил моддалар учраганлиги сабабли, уларни эритмалар қаторига киритган эдик. Гидрокимё фанида эритма сўзи минераллашув билан алмаштирилади. Табиий сувлар таркибида энг кўп тарқалган ионларга , ,