Ўзбэкистон рэспубликаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкэнт давлат шарқшунослик институти

Беш йиллик режаларни ишлаб чиқиш ва амалга ошириш (1990-2005 
йиллар) 
Иқтисодий кўрсаткич 
Эттинчи режаси 
Саккизинчи 
режа 
Тиклани
ш 
Дастур 
Тикланиш 
ЯИМнинг ўсиш суръати,% 
8,0 
4,7 
7,5 
Инфляция даражаси% 
2,7 
3,4 
2,7 
Аҳоли 
жон 
бошига 
даромад населения, ринг. 
14 788 
13 359 
17 779 
Ишсизлик,% 
2,8 
3,1 
2,7 
Тўловлар баланси,% ЙММ 
0,5 
6,5 
3,9 
Манба: Эcономиc Планнинг Унит. Эигҳтҳ Малайсиа Фиве-Еар План (2001-2005) К. Л. 
2001; Cоунтрй Профиле 2001. Малайсиа. Брунеи. Лнд., 2001. С. 21; Эcономиc Планнинг Унит. 
Нинтҳ Фиве - Еар План. К. Л. 2006. 
Юқоридаги маълумотлардан кўриниб турибдики, молиявий инқироз 
режаланган қурилишни амалга оширишга тўсқинлик қилган бўлса-да, асосий 
вазифалар бажарилди. 1996-2000 йиллардаги реал ўсиш суръатларига 
қарамасдан. молиявий инқироз туфайли улар режалаштирилганидек деярли икки 
баробар пастроқ бўлган, аммо улар кўплаб ривожланаётган мамлакатларга 
қараганда анча юқори ва кўплаб ривожланган мамлакатларда эди. Саккизинчи 
беш йиллик режада белгилаб берилган ўсиш суръатлари - 7,5% ва меҳнат 

---

28 
самарадорлигининг ортиши ҳисобига 2,8% га эришилди. Бу эса Тўққизинчи Беш 
йиллик режани тузувчиларга 5-6% иқтисодий ўсиш суръатини белгилаш 
имконини берди, шуни таъкидлаш керакки, ушбу даврда паст даражадаги 
инфляция (2,7-3%) ва ишсизлик (2,8-3,1%) ни сақлаб қолиш мумкин эди (1.2.2-
жадвал). 
Малайзия вилоятларининг иқтисодий жиҳатдан мустаҳкамланиши ва 
мамлакатнинг ташқи алоқалари замонавий ахборотнинг барча турларида, 
жумладан, электрон почта ва Интернет тармоғида хизмат кўрсатади. 1996 
йилгача давлат ширкати Телком Малейсия барқарор алоқа тизимида мутлақ 
монополист бўлган. Кейинги йилларда бир нечта хусусий компания ушбу соҳада 
фаолият олиб бориш учун лицензия олди, аммо Телком ҳали ҳам қаттиқ 
бозорнинг деярли 90 фоизини назорат қилмоқда. 70-йилларнинг ўрталарида 
сунъий йўлдош алоқаси тизими пайдо бўлганидан кейин бу соҳанинг 
ривожланиши тезлашди. Кейинчалик Куантандаги бир станция қурилди, бу Тинч 
океан йўлдоши орқали алоқа қилиш имконини берди.
Янги интеллектуал инфраструктура (тадқиқотчилар замонавий ходимлар 
билан) ТНК билан биргаликда Малайзия томонидан яратилади. Энг мақбул 
мақомни қўлга киритган шахслар Малайзияга энг янги технологиялар ва ноу-хау 
билан таъминлаш учун шартнома, яхши тартибга солинадиган асосда 
мажбурийдирлар. Бу инвестицион ва илмий-тадқиқот ишларини ривожлантириш 
учун қулай имкониятлар ва шарт-шароитларни яратишга ёрдам берди. Кўпгина 
компаниялар мултимедиа воситалари ишлаб чиқариш ва сотишда 
ихтисослашган. 2004 йилда ушбу корхоналарда 25 мингдан ортиқ юқори 
малакали ишчилар иш билан таъминланди ва корхоналарнинг умумий айланмаси 
2,5 миллиард доллардан ошди. ИИCнинг келгусида ривожланиши нафақат 
Малайзияда бизнесни юритиш ишларини инқилоб этиши, балки Жанубий-
Шарқий Осиёдаги барча ишбилармон муҳитга таъсир қилиши мумкин. 
Замонавий бизнес-хизматлар орасида юқори даражали ахборот 
инфратузилмаси, интеграциялашган логистика маркази, рақамли оптик тизим, 
электрон тижорат ва ягона корхона асосида корхонага кириш ва кенгайтириш 

---

29 
учун зарур бўлган барча бизнес-ҳужжатларни ишлаб чиқадиган ягона 
телекоммуникация тизимига кириш имкони мавжуд. 
Э-ҳукумат деб аталадиган бир қанча янги йўналишларни ишлаб чиқиш 
учун, яъни фуқароларнинг электрон коммуникация воситаларидан фойдаланган 
ҳолда ҳукумат аъзолари билан бевосита алоқаларини йўлга қўйиш, кўп мақсадли 
картани, илғор мактабни, телетиббиётни яратиш, чегараларни йўқотиш, бошқа 
истиқболли ғояларни киритиш, энг яхши дунё компаниялар ва мутахассислар. 
Малайзия Интернет-иқтисод ва ахборот жамиятини яратишга содиқдир, аммо 
бунинг ҳал қилувчи шарти - янги ишчи кучини шакллантириш, инглиз тилида 
гаплашадиган юқори малакали кадрлар. Маҳатҳир Моҳамаднинг таъкидлашича, 
глобаллашув даврида илм-фан тараққиётнинг асоси ҳисобланади, шунинг учун 
Малайзияда таълим дунё илм-фани ва технологиясига мос келадиган, маънавий 
қадриятларини сақлаб қоладиган давлатни яратишга қаратилган бўлиши керак. 
ХХИ 
асрнинг 
бошида 
Малайзияда 
янги 
илмий 
соҳаларнинг 
ривожланишининг мевалари пайдо бўлди. 2000 йилда имзоланган энг янги 
саноат тармоқларига тааллуқли дастлабки бизнес ҳужжатидан бири хусусий 
Малайзия ва Япония компаниялари ўртасида фармацевтика саноатида 
микроорганизмлардан фойдаланиш имкониятларини биргаликда ўрганиш. Бу 
Малайзиянинг нанотроникага айланишининг бошланиши эди
29
. Молиявий 
инқироз даврида ҳам давом эттирилаётган инфратузилмани такомиллаштириш 
ва модернизация қилиш сиёсати бу соҳада сезиларли даражада яхшиланишга 
олиб келди ва унинг барча тармоқлари маҳсулотлари нафақат Жануби-Шарқий 
Осиёда, балки Шарқий Осиёда ҳам рақобатбардошдир. Малайзия миллий 
иқтисодиётни янада кенгроқ ривожлантириш, инновацион ривожланиш 
моделига ўтиш, шунингдек, иқтисодиётни минтақада кучайиб бораётган 
интеграцион жараёнларга фаол жалб қилиш учун асос яратди. 
Халқаро савдо ва саноат вазири лавозимини узоқ вақт бошқарган Рафида 
Азиз ушбу узоқ муддатли режани саноатнинг рақобатбардошлиги шароитида 
29
Malaysia Today. Kuala Lumpur 21.12.2000

---

30 
ривожланишни кенгайтириш учун муҳим режалаштириш воситаси деб 
ҳисоблайди, бу эса иқтисодиётнинг режалаштирилган тармоқларида 
инвестицияларни аниқроқ ҳисоблаш имконини беради
30
. 
Сингапур, Малайзия, Таиланд ва Индонезияда деярли олти йиллик мустақил 
тараққиёт учун иқтисодиёт ва жамиятда туб ўзгаришларнинг қийин йўлини 
босиб ўтди. Асосий функционал институтлар ташкил этилгандан сўнг, янги 
ишлаб чиқариш ва фаолият соҳаларини ташкил этиш, замонавий ишлаб чиқариш 
кучлари ва тадбиркорликни шакллантириш вазифалари ҳал қилинди. Бунинг 
учун ҳар бир мамлакатнинг ўзига хос шароитларига қараб, ижтимоий-иқтисодий 
тараққиёт стратегияси ва моделларини ишлаб чиқиш зарур эди. 
Кўпгина тақсимланмаган импорт ўрнини босиш сиёсатидан келиб чиққан 
ҳолда, ҳар бир мамлакат ўзларининг экспорт йўналишларига айланди, бу эса бу 
давлатларнинг жаҳон бозоридаги позицияларини мустаҳкамлашга ҳисса қўшди. 
2005 йилда Сингапур, Россиядан сўнг, товар экспортида дунёда 14, Малайзияда 
19, Таиландда 25, Индонезияда 37-ўринни эгаллади. Сингапур шунингдек, 
импорт қилувчилар орасида 15-ўринни эгаллади (Россия - 19-ўрин), Таиланд - 
22, Малайзия - 24, Индонезия - 37-ўрин
31
. 
Жаҳон бозорида хизматлар экспорти соҳасида шу йили Сингапур дунёда 17-
ўринни, Таиландда 26-ўринни, Малайзияда 27-ўринни (Россия -28), Индонезияда 
40-ўринни эгаллади. Россия импорт хизматларида 20-ўринни эгаллади, Сингапур 
- 21, Таиланд - 24, Малайзия- 26, Индонезия - 27-ўрин
32
. 
Малайзия, Таиланд ва Индонезияда қишлоқ хўжалиги сектори ушбу 
мамлакатларнинг ялпи ички маҳсулотининг атиги 7-9 фоизини ташкил 
этаётганига қарамасдан, жаҳон бозорида бир қатор анъанавий маҳсулотларга эга. 
2005 йилда экспортда ҳар бир мамлакат учун учта анъанавий товарлар 
қуйидагилар эди: Индонезияда 40%, Малайзия деярли 20%, Таиланд 15%, 
Сингапурда эса 5%. 
30
Third Industrial Master Plan 2006-2020. Malaysia Towards Global Competition. Kuala Lumpur, 2006
31
World Investment Report 2005. Geneva, 2006; WTO. International Trade Statistics 2003. Geneva, 2004
32
World Investment Report 2005. Geneva, 2006

---

31 
Жаҳон бозори конъюнктурасининг инқироздан кейинги давридаги 
ўзгаришлар Сингапур, Малайзия, Таиланд ва Индонезия иқтисодиётига 
сезиларли таъсир кўрсатди. Бунга мисол 2000-2001 йилларда содир бўлган. 2000 
йилда 2000 йилдан бери Қўшма Штатларга экспортининг 60 фоизигача бўлган 
ахборот технологиялари, Сингапур эса экспорт қиладиган маҳсулотларнинг 64 
фоизини ташкил этувчи ишлаб чиқарувчи мамлакатлар, айниқса, Малайзия 
электрон саноатига тушиб қолган ғарбий мамлакатлардаги компютер 
бозорларининг қулаши
33
. 
Ташқи савдо муносабатларининг фақат бир нечта мамлакатларга имтиёзли 
йўналтирилганлиги қийинчиликларни келтириб чиқарди, чунки экспортга 
йўналтирилган моделлар имкониятлари чекланган эди. Хатарлар ва ноаниқлик 
ошиб бориши сабабли, кенг миқёсли таркибий ўзгаришларни давом эттириш 
учун ташқи иқтисодий ставкаларни ўзгартириш, ўсиш моделларини қайта кўриб 
чиқиш, ижтимоий-иқтисодий ривожланиш стратегияси зарур бўлади. 
АСЭАН давлатлари бошқа мамлакатлар билан эркин савдо соҳасида 
музокаралар олиб бормоқда, бу икки томонлама ва кўп томонлама иқтисодий 
муносабатлар мураккаб тизимини яратади. Ушбу мамлакатлар раҳбарлари ва 
кўплаб иқтисодчилар раҳбарлик қилаётган тушунчалар кўп ҳолатларда идеалист 
бўлиб, уларнинг тўла амалга оширилиш эҳтимоли ҳақида тасаввурга эга бўлган 
тасаввур пайдо бўлади. Бироқ, амалиётдан кўриниб турибдики, ҳеч бир минтақа 
ягона минтақада эркин савдо режимини ўрнатишга муваффақ бўлди. 
1.2.3-жадвал