Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент давлат аграр университети

 
МАВЗУ: ЎСИМЛИКЛАРДА БАКТЕРИЯЛАР, ВИРУС ВА 
ФИТОПЛАЗМАЛАР ҚЎЗҒАТАДИГАН КАСАЛЛИК 
БЕЛГИЛАРИ. 
Иш режаси: 
 I. Паренхимали касалликлар: 
1. Доғланиш – гоммоз ва бактериоз. 
2. Чириш - меваларнинг хўл чириши. 
3. Шишларни хосил бўлиши - олманинг илдиз раки, токнинг 
бактерия раки. 
II. Паренхимали - ўтказувчи тўқима касалликлари: 
1.Сўлиш – меваларнинг чириши, бактерия раки. 
 

---

9 
III. Ўсимликларда вируслар қўзғатадиган касалликлар. 
1. Мозаика. 
2. Қўнғир доғларни ҳосил бўлиши 
.3. Ўсимлик аъзоларини ўзгариши (деформация) баргнинг
папоротниксимон ёки ипсимон бўлиб қолиш касаллиги. 
IV. Ўсимликларда abnоплазмалар қўзғатадиган касалликлар. 
1. Сарғайиш - шафтолини сарғайиш касаллиги. 
2. Супургиларни ҳосил бўлиши - толда супургиларни ҳосил 
бўлиш касаллиги. 
3. Ўсимликнинг генератив аъзоларини ўзгариши 
Зарурий жихозлар: Ўсимликларнинг бактериялар, 
вируслар ва фитоплазмалар келтириб чиқарган касалликларидан
ва соғлом ўсимликдан намуналар. Касалликнинг ташқи 
кўринишини ўрганиш учун гербарий ва фиксация қилинган 
материаллардан ва рангли жадваллардан фойдаланилади. 
Топшириқ: 1. Зарарланган ўсимликларни ташқи кўринишига 
қараб аниқлаш. 
2. Касаллик белгиларини чизиш. 
Бактерияларнинг умумий тавсифи. Бактериялар бир 
хужайрали хлорофильсиз организмлардир. Бактериялар жуда юпка 
қобиқ билан ўралган протоплазмадан иборатдир. Уларнинг ўлчами 
0.06-0.3 дан 3.5 микронгача бўлиши мумкин. Бактериялар кўпинча 
шарсимон, таёқчасимон шаклга эга бўлади. Деярли хамма 
бактериялар хивчинга эга бўлиб, бу хивчинлар хужайранинг бир 
ёки икки учига, айрим холларда эса бутун хужайра бўйлаб 
жойлашгандир. Хивчинлар ёрдамида бактериялар харакатланади. 
Хивчинга эга бўлмаган бактериялар харакатланмайди. Фитопатоген 
бактерияларда бир қатор ферментлар: протеаза, амилаза,
протопектиназа ва бошқалар бор. Мавжуд ферментларнинг юқори 
даражали фаоллиги туфайли бактериялар ўсимлик ичига кириб, 
хужайра деворларини емиради, хужайрани нобуд бўлиши туфайли 
патологик жараён кузатилади, бу эса касалликни турли хил 
кўринишларда намоён бўлади. 
Бактериялар ўсимлик ичига турли ёриқлар, қирилган жой ва 
бошка механик шикастланган қисмидан ҳамда табиий тирқишлар 
устида, чечевичка орқали киради. 
Ўсимларда 
бактериялар 
қўзғатадиган 
касалликларни 

---

10 
паренхимали ва паренхимали-ўтказувчи тўқима касалликларга 
бўлиш мумкин.