Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент кимё-технология институти озиқ-овқат маҳсулотлари технологияси факультети «Озиқ-овқат хавфсизлиги»

61-мисол. Ҳисобот йилида 2000т томат қайта ишланди. Ундан 1,9млн. шартий банка томат-паста тайёрланган, консерва цехига 176 туб пюре топширилган. Соус тайёрлаш учун. Янги томатдаги қуруқ модда миқдори 5,5%, уруғ ва пўстлоқ миқдори 4%.

Томат ювиш учун 3 минг м³ сув сарфланган, сувдаги ўртача қуруқ модда миқдори 0,05%. Навлашда 80 т яроқсиз томат ажратиб олинган. Улардаги ўртача қуруқ модда миқдори 4%, уруғ ва пўстлоғи 4,6%. Ишқалагич ва финишерда 100 т чиқит чиқган. Чиқитдаги қуруқ модда миқдори 0,3%.

Хисоблаб қуруқ модда балансини тузиш талаб қилинади.

1. 
   Кайта ишланган томатдаги қуруқ модда миқдорини маълум услуб асосида ҳисоблаймиз (45)
   

					4
	2000 1	−								* 5,5
				100
С =										= 105,6	т.
		100

2. 
   Тайёр махсулотдаги қуруқ модда массасини (46) формула билан топамиз
   

^Ст .мах=	=	1900 * 400 *12		= 91,2т
			100

ва тайёр маҳсулотнинг умумий миқдорида % ҳисобида қанчасини ташкил этишини топамиз (47)

Х	1	=	1900 * 400 *12 *100								= 86,36%
							4
				200 1	−					5,5
						100

3. 
   (49) формула ёрдамида сув билан кетган қуруқ модда миқдорини
   

топамиз

• 
  _{сув =} 2000 *150 * 0,05 _{= 1,5т}
  

• 
  100 *100
  

49. 
    формула билан эса қайта ишлашга келган маҳсулот миқдоридан %
    

ҳисобида

Х	1	=	1900 * 400 *12 *100						= 86,36%
						4
				200 1	−			5,5
						100

4. 
   (45) формула ёрдамида конвейерда ажратилган яроқсиз томатлардаги қуруқ миқдорини топамиз
   

68

					4,6
	80* 1		−					* 4
				100
^Снав ^=								= 3,05т
		100

қайта ишлашга келган махсулот миқдоридан % ҳисобида (52) формула орқали ҳисоблаб топилади

							4,6
	80 1			−													*			4 *100
					100
Х3 =																								= 2,89%
																4
	2000 1								−													* 5,5
												100

5. (54) формула ёрдамида ишқалагич ва финишёрда йўқолган қуруқ мод-да миқдорини ҳисоблаб топамиз

С_иш = ^{100 * 0,3} = 0,3т
100

б-нинг қийматини (56) формула орқали топамиз

• 
  ₌ 200 * 0,15 _{= 0,3%} 100
  

қайта ишлашга келган хом ашё умумий қуруқ моддаси миқдоридан % ҳисобида (55) формула асосида ҳисобланади

Х4 =	100 * 0,3 *100							= 0,28%
						(4)
	2000 * 1	−					5,5
					100

6. 176 мшб пюре консерва цехига пюре тайёрлаш учун топширилган

^С конс

=

176 * 400 *12

= 8,448т ,

100

қайта ишлашга келган хом ашё қуруқ модда миқдоридан % ҳисобида

Х5 =

8,448 *100

= 8%

4

2000

* 1−

* 5,5

100

7. Тайёр маҳсулот ва ҳисобланган йўқотишлардаги қуруқ модда миқдори

Х_умум= Х₁+Х₂+Х₃+Х₄+Х₅ = 86,36+1,42+2,89+0,28+8,00=98,95%

Куруқ модданинг аниқланмаган йўқотишлар миқдори

С_{номаълум} = 105,6 – (91,2+1,5+3,05+0,3+8,45) = 1,1 т ёки

100 – 98,95 = 1,05 %

69

Томат қуруқ моддаси ҳисоблари «Куруқ модда баланси» номли 15 жадвалга киритилади.

						15 жадвал
Ишлаб чиқаришга келган қуруқ				Ишлаб чиқаришда қуруқ модда
	модда		бўлиниши
Хом ашё	Миқ-	Қуруқ мод-	Махсулот, чи-		Миқ-	Қуруқ модда
номи	дори,	да умумий	қит ва йўқо-		дори,	умумий миқ-
	кг	миқдорига	тишлар номи		т	дориги нис-
		нисбатан %				батан % ҳи-
		ҳисобида				собида
Томат би-			Томат-паста…		91,20	86,36
лан (уруғ	105,6	100,0	бошқа цехга		8,45	8,00
ва пўслоғ			берилган
			Жами махсулот		99,65	94,36
			Ювиш сувида		1,50	1,42
			Конвейерда
			навланган		3,05	2,89
			томатларда
			Ишқалагич чи-
			қитида (уруғ ва		0,30	0,28
			пўстлоқ)
			Жами чиқитда		4,85	4,59
			Аниқланмаган		1,10	1,05
			йўқотишлар
			Жами		105,6	100,0

Хом ашёдаги қуруқ модданинг маълум вақтдаги (смена, кеча-кундуз, ой, мавсум) миқдори % ҳисобида қуйидаги йўл билан топилади.

Фараз қилайлик, маълум вақт бирлигида n партия хом ашё қайта ишланди. Уларнинг массаси А₁, А₂, А₃, … , А_n кг, қуруқ модда миқдори с₁, с₂,

с₃, … , с_n %.

Қуруқ модданинг ўртача миқдори

• 
  ₌ ^А1^с1 ^{+ А}2 ^с2 ^{+ А}3 ^с3 ^{+ ... + А}n ^сn _. А₁ + А₂ + А₃ + ... + А_n