Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент архитектура қурилиш институти

5.4. Қисқа вақтга юклатилган деформация. 
 
Эластик Е
э, 
пластик Е
h 
бетонда микробларнинг пайдо бўлиши ва 
ривожланиши билан боғлиқ псевдопластик Е
hh
киритилади. Бетоннинг 
деформатив хоссалари ҳақида унинг деформация модулига кўра хукм 
чиқарилади, Деформация модули қанча юқори бўлса, бетон шунча кам 
деформацияланувчи бўлади, мустахкамлик қанчалик юқори бўлса, 
деформация модули шунча юқори бўлади. 
Бетонни бир хил шакл ўзгаришларнинг (деформация) бундай турига: 
судралувчанлик, 
бетоннинг 
шаклсизланиши 
киради. 
Бетоннинг 
судралувчанлиги доимий юкланишнинг узоқ вақт таъсир қилиши натижасида 
вужудга келадиган қайтмас деформациялар кўринишида намоён бўлади. 
Улар юкланиш қўйилгандан сўнги дастлабки муддатларда жуда сезиларли 
ривожланади ва аста-секин намоён бўлади. Судралувчанликни камайтириш 
учун цемент сарфини камайтириш, тўлдиргичларнинг йириклигини 
орттириш керак. Судралувчанликни аниқлаш учун турли хил куч 
қурилмалари қўлланилади, улар пружинали, ричагли, гидравлик, пневматик, 
бирлашитирилган қурилмаларга бўлинади.
5.5. Судралувчанликни НИИ ЖБ усуллари билан аниқлаш 
 
Бунинг учун призмалар 4х4х16, 10х10х40 см ўлчамда тайёрланади, 
марказланади, ўзаро қарама-карши ёқлар бўйича деформациянинг
четлашишини назорат қилиб юкланади. Агар оғиш 20% дан ортса, намуналар 
яроқсиз деб ҳисобланади. Намуналарни 28 суткали муддатда бўлганда 0.4 

---

59 
R
муст
юк билан юкланиш тавсия этилади. Бир йил давомида ўлчамлар 
қуйидаги муддатларда тўлдиришдан (юкланишдан) олдин дастлабки 
суткаларда хар 3-4 с, 5-7 суткагача ҳар куни; 7 дан -14 суткагача 2 маротаба 
ва кейин ҳар 10 суткага бир маротаба бажарилади. Синовлар тугагандан сўнг 
намуна бўшатилади ва оқибатдаги деформациялар аниқланади, қурилмадан 
олинади, тортилади ва прессда синалади, шундан сўнг бетоннинг намлиги 
аниқланади.
Судралувчанлик 
деформацияси 
қуйидаги 
формула 
бўйича
аниқланади.: 
)
(
)
(
)
(
)
(
)
(
0
t
E
t
E
t
E
t
E
E
t
E
nn
чук
t
n
тула





Илмий тадқиқот ишларини олиб боришда қуйидаги юкланишларни 
ишлатиш тавсия этилади – 0,2; 0,4; 0,6; 0,75 R
муст
ёки 0,1; 0,3; 0,5; 0,15 R
муст
3,7,14,28,56, 104 суткадан кам ёшидаги бетонлар учун ҳар бир юкланиш 
даражасида иккитадан кам бўлмаган намуна юкланади.