Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент архитектура – Қурилишинститути «Қурилишни бошқариш» факультети

1.4 РЕНТАБЕЛЛИК

РЕНТАБЕЛЛИК (нем. rentabel — даромадли, фойдали) — корхонa ёки тадбиркорликнинг даромаддорлиги, самарадорлиги; микроиқтисодий миқёсдаги иқтисодий фаолиятнинг самарадорлиги. Рентабеллик корхона ёки тадбиркорлик фаолиятининг молиявий натижаларини баҳолашда қўлланиладиган асосий кўрсаткич. Рентабеллик фойда олиб ишлашнинг киёсий, яъни сарф-харажатларга нисбатан аниқланадиган кўрсаткичи бўлиб фоизларда ифодаланади. Узоқ муддатли ва жорий харажатлар (машинаускуна, бинолар, иншоотлар, хом ашё, ёқилғи, материаллар, бутловчи қисмлар, иш кучи ва б. сотиб олиш) мазмунан ҳар хил бўлганидан улар қандай натижа берганлигини билиш учун Рентабелликнинг 4 та асосий кўрсаткичлари қўлланилади.
Бозор иқтисодиёти шароитларида иқтисодий ўсишнинг интенсив омилларини кучайтириш асосида Рентабелликни оширишга, фойдани максимумлаштиришга зарур шартшароитлар яратилади. Бозор талаб қилган харидоргир товарларни ишлаб чикариш, и. ч. ни модернизациялаш, хом ашё ва материаллар сарфини қисқартириш, ресурсларни тежабтергаб ишлатиш асосида жорий харажатларни камайтириш, меҳнат унумдорлигини муттасил ошириб бориш, капитал таркибини шакллантириш (айланма капитал), мехнат мотивациясини кучайтириш (ишчихизматчилар меҳнатини рағбатлантириш меҳнат унумдорлигини оширишга, тежамкорликни таъминлашга интилишни пайдо этади) Рентабелликни ўстиришнинг асосий омилларидир. Бу омилларни қўллаш корхона даражасида бошкариб борилади. Шу мақсадда Рентабеллик мониторинга юритилади.


II-БОБ. ҚУРИЛИШ ТАШКИЛОТИ ФАОЛИЯТИ КЎРСАТКИЧЛАРИ ВА УЛАР ФАОЛИЯТИНИНГ САМАРАДОРЛИГИНИ АНИҚЛАШ ҲИСОБ-КИТОБЛАРИ ТАХЛИЛИ
2.1. Қурилиш ташкилоти фаолиятининг асосий кўрсаткичларини аниқлаш.
2.1. Қурилиш ташкилоти фаолиятининг асосий кўрсаткичларини аниқлаш.
Қурилиш ташкилотлари хўжалик – ишлаб чиқариш фаолиятининг асосий кўрсаткичлари бўлиб қуйидагилар ҳисобланади:
1. Бош пудратчи томонидан бажарилган Қурилиш монтаж ишлари (КМИ) хажми; Менинг вариантим бўйича ҚМИ хажми 425 600минг сўм.
2. Ташкилотнинг ўз кучлари билан бажарган КМИ хажми; бу Бош пудратчи томонидан бажарилган ҚМИ хажмининг 91.0% ни ташкил қилади.
3. КМИ таннархи;
4. Ишловчиларнинг ўртача рўйхатдаги сони; Бизнинг корзонамизда ишлайлиган ишчилар сони 26 киши
5. Асосий фаолиятдан олинган фойда; 2450 минг сўм
6. Баланс фойдаси (солиқ тулангунгача бўлган фойда).
Бош пудрат бўйича қурилиш – монтаж ишлари бюртмачи билан тузилган пудрат шартномаси асосида аниқланади. Бизнинг холатда бош пудрат хажми менинг (I) вариантим бўйича 425600 минг сўмни ташкил этади. Қурилиш ташкилотларини ўз кучлари билан бажарган қурилиш-монтаж ишлари хажми курс ишимда бош пудрат бўйича иш хажмидан 91.0% фоиз кўринишида қабул қилинган. Демак ўз кучи билан бажарилган иш хажми 425600*91% тенг бўлади.
Ёки 425600*0,91=387 296 минг сўмга тенг бўлади.
Қурилиш – монтаж ишларининг ишлаб чиқариш таннархиқуйидаги формула орқали топилади:
; (2.1.1)
Бу ерда: – 1 сумлик бажарилган қурилиш-монтаж ишлари қийматида ишлаб чиқариш харажатлари даражаси (тийин);93.5 тийини ташкил этган.
О_р – ўз кучи билан бажарилган пудрат ишлари қиймати; Бош пудратчи томонидан бажарилган ҚМИ ҳажмининг 91,0% га тенг.
С_тан – қурилиш-монтаж ишлари таннархи йиғиндиси.
Бу ердан қурилиш-монтаж ишларининг ишлаб чиқариш таннархи (С_тан) 1 сумлик бажарилган қурилиш-монтаж ишлари қийматида ишлаб чиқариш харажатлари даражасини, ўз кучи билан бажарилган пудрат ишлари қийматига купайтирилганига тенг.
С_тан = *О_р (2.1.2)
Бизда менинг вариантим бўйича ва О_рвариантимда 387296 га тенг бўлади.
Бизда О_рлар маълум бўлганлиги учун қуйидаги формула орқали топилади:
С_тан =
Курилиш ташкилотининг ўртача рўйхатдаги ишловчилар сони бир ишловчига тўғри келган ўртача йиллик ишлаб чиқариш (выработка) буйича аникланади:
; (2.1.3)
Бу ерда: В – бир ишчига тўғри келган ўртача йиллик ишлаб чиқариш(выработка), минг сўм
Менинг вариантим бўйича корхонада ишлаётган ишчилар сони наъмолум бўлгандан кейин аниқлашимизга тўғри келади ва уни қуйидаги (2.1.3) формула орқали аниқланади. Бизда В - бир ишчига тўғри келган ўртача йиллик ишлаб чиқариш 12 700 минг сўмга тенг.
Яни
Биздаги холат 25.64 киши чиқгани учун умумлаштириб 26 киши қилиб оламиз.
Фойда – ташкилот ишининг охирги натижаси. Унинг катталиги коллективнинг барча ишлаб чиқариш, хўжалик ва молиявий фаолияти харакатларидан боғлиқ.
Ташкилотнинг баланс фойдаси – қурилиш ташкилотининг балансида турган (бюртмачига топширилган қурилиш ва монтаж ишлари; маҳсулотни четга сотишдан ёки қурилиш ташкилоти балансида турган хўжаликларга хизмат қилишдан; молиявий фаолиятдан олинган даромадлар ёки харажатлардан) барча хужалик фаолиятлари натижасида олинган фойда йиғиндисини умумхужалик фаолият фойдаси ҳисобланади.