Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент давлат иқтисодиёт

17.3. Иқтисодий ўсишнинг мазмуни турлари ва 
омиллари
Миллий иқтисодиётда иқтисодий ривожланиш қийин 
аниқланадиган жараён бўлганлиги сабабли унинг 
мезонларидан бири бўлган иқтисодий ўсиш кўпроқ таҳлил 
қилинади. 
Иқтисодий ўсиш бевосита ялпи ички маҳсулот мутлақ 
ҳажмининг ва аҳоли жон бошига тўғри келадиган 
миқдорининг ўсиши, сифатининг яхшиланиши ва 
таркибининг такомиллашувида ифодаланади.
Иқтисодий ўсишни ЯИМ мутлақ ҳажмининг ортиши орқали 

---

541
ёки аҳоли жон бошига реал ЯИМ миқдорининг ортиши орқали 
ўлчаш бунинг қандай мақсадда амалга оширилаётганига 
боғлиқ бўлади. Одатда бирон бир мамлакат иқтисодий 
ўсишини ЯИМ мутлақ ҳажмининг ортиши орқали ўлчаш унинг 
иқтисодий салоҳиятини баҳолашда, аҳоли жон бошига реал 
ЯИМ миқдорининг ортиши орқали ўлчаш эса мамлакатдаги 
аҳоли турмуш даражасини таққослашда қўлланилади. 
Мамлакатнинг иқтисодий ўсиш суръатини тавсифлайдиган 
мазкур кўрсаткичлар (реал ЯИМ ва аҳоли жон бошига реал 
ЯИМнинг ўсиши) миқдорий кўрсаткичлар бўлиб, улар 
биринчидан, маҳсулот сифатининг ошишини тўлиқ ҳисобга 
олмайди ва шу сабабли фаровонликнинг ҳақиқий ўсишини 
тўлиқ тавсифлаб бера олмайди; иккинчидан, реал ЯИМ ва 
аҳоли жон бошига ЯИМнинг ўсиши бўш вақтнинг сезиларли 
кўпайишини акс эттирмайди ва фаровонлик реал даражасининг 
пасайтириб кўрсатилишига олиб келади; учинчидан, 
иқтисодий ўсишни миқдорий ҳисоблаш бошқа томондан 
унинг атроф-муҳитга ва инсон ҳаётига салбий таъсирини 
ҳисобга олмайди. Шунга кўра, иқтисодий ўсишнинг барча 
тавсифи йиллик ўсиш суръатларининг фоиздаги ўлчовида 
тўлиқ ўз ифодасини топади:
бу ерда:
ЎС – иқтисодий ўсиш суръати, фоизда;
ЯИМбазис давр – таққосланаётган давр (йил)даги реал 
ЯИМ ҳажми;
ЯИМжорий давр – жорий давр (йил)даги реал ЯИМ ҳажми.
297 
Мамлакатнинг иқтисодий ўсиш суръатини тавсифлайдиган мазкур кўрсаткичлар (реал 
ЯИМ ва аҳоли жон бошига реал ЯИМнинг ўсиши) миқдорий кўрсаткичлар бўлиб, улар 
биринчидан, маҳсулот сифатининг ошишини тўлиқ ҳисобга олмайди ва шу сабабли 
фаровонликнинг ҳақиқий ўсишини тўлиқ тавсифлаб бера олмайди; иккинчидан, реал ЯИМ ва 
аҳоли жон бошига ЯИМнинг ўсиши бўш вақтнинг сезиларли кўпайишини акс эттирмайди ва 
фаровонлик реал даражасининг пасайтириб кўрсатилишига олиб келади; учинчидан, 
иқтисодий ўсишни миқдорий ҳисоблаш бошқа томондан унинг атроф-муҳитга ва
инсон 
ҳаётига салбий таъсирини ҳисобга олмайди. Шунга кўра, иқтисодий ўсишнинг барча тавсифи 
йиллик ўсиш суръатларининг фоиздаги ўлчовида тўлиқ ўз ифодасини топади: 
%
100
×
−
=
давр
базис
давр
базис
давр
жорий
ЯИМ
ЯИМ
ЯИМ
С
У

,
 
бу ерда: 
ЎС – иқтисодий ўсиш суръати, фоизда; 
ЯИМ
базис давр
– таққосланаётган давр (йил)даги реал ЯИМ ҳажми; 
ЯИМ
жорий давр 
– жорий давр (йил)даги реал ЯИМ ҳажми. 
17.1-жадвал