Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент давлат иқтисодиёт

27.3. Тўлов баланси, унинг тузилиши ва тақчиллиги
Тўлов баланси - мамлакат резидентлари (уй хўжаликлари, 
корхоналар ва давлат) ва чет элликлар ўртасида маълум вақт 
(одатда бир йил) оралиғида амалга оширилган барча иқтисодий 
битимлар натижасининг тартиблаштирилган ёзуви.
Иқтисодий битимлар – қийматнинг ҳар қандай 
айирбошланиши, яъни товарлар, кўрсатилган хизматлар 
ёки активларга мулкчилик ҳуқуқининг бир давлат 
резидентларидан бошқа давлат резидентларига ўтиши 
бўйича келишувлардан иборат. Ҳар қандай битим икки 
томонига эга бўлади ва шу сабабли тўлов балансида икки 
томонлама ёзув тартибига риоя қилинади. Ҳар бир битим 
тўлов балансининг дебет ва кредит қисмларида ўз ифодасини 
топади.
Кредит – қийматнинг мамлакатдан чиқиб кетиши бўлиб, 
унинг ҳисобига мазкур мамлакат резидентлари чет эл 
валюталарида қопловчи тўловлар эквивалентини олади. 
Дебет – қийматнинг мазкур мамлакатга кириб келиши бўлиб, 
унинг ҳисобига резидентлар чет эл валюталарнинг сарфлайди. 
Тўлов балансида кредитлар умумий суммаси дебетларнинг 
умумий суммасига тенг бўлиши зарур.
Тўлов балансидаги барча битимлар ўз ичига жорий ва 
капитал билан операцияларни олиши сабабли, у учта таркибий 
қисмдан иборат бўлади (27.4-жадвал):
1) жорий операциялар ҳисоби;
2) капитал ҳаракати ҳисоби;
3) расмий захираларнинг ўзгариши.

---

826
Мамлакатнинг 
ташқи савдо баланси (тўлов баланси) 
мазкур давлатнинг чет эллик шериклари билан халқаро 
иқтисодий муносабатларнинг ҳолатини ифодалаб, унинг 
кредит-пул, валюта, бюджет-солиқ, ташқи савдо сиёсатини 
амалга ошириш ва давлат қарзларини тартибга солиши учун 
индикатор бўлиб хизмат қилади.
Жорий операциялар ҳисоби товар ва хизматлар 
экспорти («+» белгиси билан), импорт («-» белгиси билан), 
инвестициялардан соф даромад ва соф трансфертларни ўз 
ичига олади.